خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث

معرفی کتاب

از مهمترین مسائل فرهنگ بشری، «خیر» و «برکت» است که همه انسانها با هر عقیده و اندیشه دینی، خواستار آن دو در زندگی خویش اند و همواره در پی فراهم آوردن زمینههای پیدایش آنها و رفع موانع تحقّق آنها هستند.

از سوی دیگر، اسلام، چیزی نیست جز دعوت به «خیر (نیکی)» و آمادهسازی اسباب و زمینههای آن و نیز برکندن ریشههای موانع تحقّق آن در جهت هموار کردن راه رسیدن به آن.

از این روست که در قرآن و حدیث، شاهد استعمال مکرّر «خیر» و «برکت» در همه زمینههای اعتقادی، اخلاقی، عملی، سیاسی و اجتماعی هستیم.

امّا متأسّفانه، مجموعهای که این متون دینی را یکجا گرد آورَد و در اختیار پژوهشگران قرار دهد، وجود نداشت، تا آن که به فضل و منّت الهی، این کتاب- که دهمین مجموعه مستقل از دانشنامه بزرگ میزانالحکمة است، با کوشش مستمر و چند ساله همکاران مرکز تحقیقات دار الحدیث، آماده، و اینک ترجمه گشت.

در پایان اشاره می کنیم که روش ما در گزینش و ثبت نشانی در این موسوعه،بدین گونه است:

1. از نگاه ما احادیث رسیده از اهل بیت علیهم السلام در واقع، حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله است. در تصریح به این مطلب، امام رضا علیه السلام میفرماید:

إنّا عَنِ اللَّهِ و عَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ.

ما (اهل بیت)، از خدا و پیامبرش حدیث میکنیم.

و نیز امام صادق علیه السلام میفرماید:

حَدیثی حَدیثُ أبی، وحَدیثُ أبی حَدیثُ جَدّی، وحَدیثُ جَدّی حَدیثُ الحُسَینِ، وحَدیثُ الحُسَینِ حَدیثُ الحَسَنِ، وحَدیثُ الحَسَنِ حَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیهم السلام، وحَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ حَدیثُ رَسولِ اللَّهِ صلی الله علیه و آله، وحَدیثُ رَسولِ اللَّهِ قَولُ اللَّهِ عز و جل.

حدیث من حدیث پدرم، و حدیث پدرم حدیث جدّم، و حدیث جدّم حدیث حسین، و حدیث حسینْ حدیث حسن، و حدیث حسن حدیث امیر المؤمنینْ، و حدیث امیر المؤمنین حدیث پیامبر خدا، و حدیث پیامبر خدا سخن خداست.

از اینرو، کلمه «حدیث» در عنوان کتاب، این معنا را میرساند که همه احادیث پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندان پاک او مورد استفاده و استناد کتاب قرار گرفته است.

2. تلاش شده تا تمامی روایات مربوط به یک موضوع، از مصادر روایی شیعه و اهل سنّت، پس از یادداشت برداری مستقیم، با کمک گرفتن از نرمافزارهای رایانهای گرد آید و سپس، جامع ترین، استوارترین و کهن ترین مصدر گزینش شود، و ادعیه غیر مستند به معصومان، جز در مواردی معدود، مورد استفاده قرار نگرفته است.

3. از تکرار روایات، پرهیز شده است، مگر در موارد ذیل:

الف- نکته مهمی در تفاوت واژه ها و الفاظْ نهفته باشد،

ب- تفاوت لفظی در متون شیعی و سنّی وجود داشته باشد،

ج- متن روایت، کمتر از یک سطر و مربوط به دو باب باشد.

4. در صورتی که متن هایی از پیامبر صلی الله علیه و آله و دیگر معصومان نقل شده باشد، حدیث پیامبر صلی الله علیه و آله در متن میآید و نشانی روایت سایر معصومان در پاورقی، مگر این که روایت منقول از سایر معصومان علیهم السلام حاوی نکته جدیدی باشد که در این صورت، متن آن روایت هم آمده است.

5. پس از ذکر آیات در هر موضوع، روایات به ترتیب معصومان علیهم السلام از پیامبر صلی الله علیه و آله تا امام دوازدهم، نقل میگردد؛ مگر آن که روایتی در تفسیر آیه وارد شده باشد که بر تمام روایات، مقدّم می شود و یا آن که تناسب موضوعی روایات، ترتیب دیگری را اقتضا کند.

6. در ابتدای روایات، فقط نام رسول خدا و دیگر معصومان ذکر می شود؛ مگر آن که راوی، ناقل فعل معصوم باشد یا سؤال و جوابی در میان باشد، و یا آن که راوی، لفظی را در متن آورده باشد که سخن مَرویٌّ عنه نیست.

7. با توجّه به تعدّد اسامی والقاب معصومان علیهم السلام نام واحدی برای آنها انتخاب شده که در ابتدای روایت، ذکر می شود.

8. مصادر روایات، در پاورقی و به ترتیب معتبرترین مصدر، تنظیم و درج شده است. البته گاهی به خاطر پرهیز از تکرار ذکر اختلاف مصادر و نیز برای عدم تکرار راوی یا مروی عنه، این ترتیب در غیر مصدر اوّل، رعایت نشده است که نکته آن بر اهل تحقیق پوشیده نیست.

9. در صورتی که دسترسی به منابع اوّلیه ممکن باشد، حدیث از مصادر اوّلیه نقل می گردد و نشانی بحار الأنوار در احادیث شیعه و کنزالعمّال در احادیث اهل سنّت در پایان آن نشانیها افزوده می گردد.

10. پس از ذکر مصادر، گاه ارجاعاتی به برخی از منابع با تعبیر داده شده است. در چنین مواردی، متن مورد نظر، تفاوت زیادی با متن اخذ شده داشته است؛ ولی با مطلب اصلی، ارتباط دارد.

11. ارجاعاتی که به ابواب دیگرِ این کتاب داده شده، به جهت تناسب محتوایی میان روایات آنهاست.

12. «درآمد» هایی در آغاز فصول و یا توضیحات و جمعبندیهایی در پایان آنها ذکر شده است که چشم انداز کلّی روایات کتاب و باب، و گاه حل پارهای از دشواری های موجود در احادیث را نشان می دهد.

13. و مهمترین نکته این که تلاش شده حتی المقدور از طریق تأیید مضمون احادیث باب به وسیله قرائن عقلی و نقلی، تحصیلِ نوعی وثوق به صدور مجموعه آنها امکان پذیر باشد.