صهبای اردوی جهادی: برگرفته از بیانات مقام معظم رهبری درباره اردوی جهادی، کمیته امداد و جهاد سازندگی

جهاد یعنی حداکثر تلاش مؤمنِ عاشقِ تحت امر ولی برای به کارگیری و به جریان انداختن استعدادهای بالقوه و بالفعل در راه خدا؛ و مؤمن جهادی یعنی مؤمنِ بصیرِ به میدان آمده ی اهل تلاش و مبارزه.

انقلاب شد و مفهومِ در طول تاریخ کم رنگ شده ی جهاد، جان دوباره گرفت. وقت آن بود که فاصله های زیاد و عقب افتادگی تاریخی ملت با گام های بلند مرتفع شود. فقر و محرومیت ـ دو میراث اصلی خاندان پهلوی و یکی از مهم ترین عوامل عقب افتادگی این ملت ـ باید هرچه زودتر با اقدامات عاجل در درجه ی اول و اقدامات ریشه ای در درجه دوم درمان می شد؛ لذا کمتر از یک ماه بعد از پیروزی انقلاب، یعنی چهارده اسفند پنجاه و هفت، امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) فرمان تشکیل کمیته امداد را صادر کرد. کمیته ای که به داد محرومان و مستضعفان برسد و بشود محل خدمت «کسانی که در گذشته هم با دستِ دهنده و بخشنده و دلِ سوزنده و مشتاق و روحِ گستاخ و شجاع در مقابل دستگاه، به کار امداد محرومین و مستضعفین پرداختند. همین برادرهای قدیمی خودمان». این در بُعد جزئی.

در بُعد کلی هم، کشور، در یک حرکت همگانی نیاز به تحول و سازندگیِ منبعث از روحیه ی جهادی داشت. حرکتی بالاتر از اقدامات دولتی و دستوری، آن هم در مدتی کوتاه. سازندگی کشور جز با جهاد ممکن نبود؛ لذا همزمان با حرکت عمومی مردم در کل کشور برای آباد کردن روستاها، فرمان حضرت امام (رضوان الله تعالی علیه) در بیست و هفت خرداد پنجاه و هشت مبنی بر تشکیل جهاد سازندگی برای سازماندهی هرچه بهتر این حرکت عظیم صادر شد. جهاد «چون مستقیم به سراغ یکی از بزرگ ترین هدف های انقلاب رفته و آن عبارت است از سازندگی اجتماعی و انقلابی برای قشرهای محروم، که بیشتر، روستائیان و مردم ضعیفی هستند که در این مناطق زندگی می کنند؛ لذا بسیار جهادِ بابرکتی است. بعد هم که مسئله جنگ مطرح شد، و دفاع از کشور یک اولویتی پیدا کرد؛ باز جهاد سازندگی اینجا هم وظیفه ی خودش را فراموش نکرد؛ رفت وسط میدان های نبرد.»

سال ها می گذرد. امروز شاید آن حرکت های مردمی و عمومی که در آن مرد و زن و پیر و جوان، آخر هفته ها، به جای تفریح و بهره مندی شخصی، به روستاها می رفتند، دیگر نباشد، اما روح مجاهدت و ایثار همچنان جاری است و نسل سوم که «از جوانان نسل اول اگر ایمانشان قوی تر نباشد، پُرشورتر نباشد، بصیرتشان روشن تر نباشد، یقیناً عقب تر نیستند». با الگو گرفتن از آن مایه ها و سرچشمه ها، توانسته اند «اردوی جهادی» را راه بیندازند. اردویی که در آن دانش آموزان و دانشجویان از طیف ها و طبقات مختلف اجتماعی در ایام تعطیلات مثل نوروز و تابستان به مناطق محروم می روند و کارگری می کنند و تفریح خود را جهاد فی سبیل الله قرار می دهند.

رهبر فرزانه که چشم امیدشان به جوان هاست از این حرکت مطلع می شوند و پیامی تحت عنوان تشکیل «بسیج سازندگی» از ایشان به جوانان می رسد. «این را من باید اقرار کنم که این کار، اول از خود جوان ها شروع شد؛ خود جوان های دانشجو و دانش آموز در بخش های مختلف، این حرکت را شروع کردند؛ در سال هفتادونُه گزارش این حرکت زیبا و پرشکوه به ما رسید و منجر شد به اینکه پیام بسیج سازندگی به قاطبه ی جوانان کشور داده شود. یعنی این یک حرکت خودجوش مردمی است، درست مثل جهاد سازندگی در آغاز انقلاب.»

ده سال می گذرد و جهادیان را توفیق درک محضر حاصل می شود. سی و یک شهریور هشتاد و نُه جهادگران جوان اعم از بسیج سازندگی و اردوهای هجرت و گروه های خودجوش بزرگ و کوچک به حسینیه ی امام خمینی می آیند. در این دیدار حضرت آقا از دوران جوانی می گویند و از شُکر راهی که در آن هستیم. بعد هم از اصول و پایه های این راه، «عشق و ایمان، بصیرت و همّت» و «انقلاب»، شجره طیبه ای که در همه ی شرایط، میوه های متناسب با فصل در اختیار مردم می گذارد و هوس ها، گرایش های مادی و خودمحوری ها که عوامل اصلی ریزش و نماندن در راه است. در نهایت هم به بیان نکات مهمی از فواید و دستاوردهای اردوهای جهادی می پردازند:
«شما با عمل خودتان مردم را به ایمان، به اسلام، به دین دعوت می کنید. این خدمت رسانی است؛ خدمت رسانیِ مادی و خدمت رسانیِ معنوی. از این مهم تر، خدمتی است که شما به خودتان می کنید؛ استعدادهای درونی خودتان را فعال می کنید»، «شما سفیرانِ کار و تلاش خواهید شد»، «شما دل ها را زنده می کنید.»

بیانات حضرت آقا در این دیدار حقیقتاً راهگشاست؛ پس لازم است که روی این بیانات تأمل و تعمق ویژه ای صورت بگیرد تا این جریان مبارک، که ان شاءالله می تواند مقدمه ای بر جهادی بودن و جهادی ماندن باشد، مسیر کمال و رشد خود را درست و با کمترین آفت طی کند. با همین انگیزه، کار روی این سخنرانی به عنوان محور آغاز شد. پانزده عبارت و واژه انتخاب شدند که نیاز به شرح و تفصیل بیشتری داشتند و چه شارحی بهتر از خودِ ایشان؛ این عبارات، که در متن فصل اول با کلمات پُررنگ مشخص شده اند، کلید واژه های جستجو در منبع عظیم بیانات معظم له شدند. دراثنایِ جستجو و کاوش، رسیدیم به دو پایگاه اصلی مرتبط با محرومیت زدایی و سازندگی: «کمیته امداد امام خمینی» و «جهاد سازندگی». منبعی مشتمل بر بیش از ۶۵ سخنرانی، یعنی حداقل سالی یک دیدار.

کل متن بیانات این دیدارها ریزبه ریز خوانده شد و نتیجه ای غیرقابل تصور و امیدبخش حاصل شد؛ مخاطب بخش اعظمی از آن بیانات، ما هستیم. ما که امروز می خواهیم حرکتی جهادی با معیارهای اصیل و انقلابی و منطبق بر موازین داشته باشیم. این بیانات پاسخ هایی است برای سئوال ها و نیازهای ما که آنها را می دانیم یا حتی نمی دانیم، یعنی نکاتی که مهم بوده و ما از آن غافل بوده ایم یا حداقل به آن دسترسی نداشته ایم.

انفاق و مسائل مربوط به آن، جایگاه «صدقه ی جاریه» و «صدقات سرّ» در زندگی ما، معنای «حقٌ معلوم» در مال مؤمنین، واکاوی مقوله ی «فقر» و «فقیر» و اینکه «فقر، حایل و مانع بسیاری از موفقیت های استعداد انسانی است. مردم فقیر و طبقات محروم نه فقط از این رنج می برند که از لحاظ گذران زندگی دچار محرومیت بالفعل هستند؛ بلکه محرومیت بزرگتر آنها این است که چقدر استعداد در میان قشرهای محروم و مستمند از بین می رود»، «این استعدادها را ما بایستی جوشان کنیم. استعدادهای خفته را بایستی پرورش بدهیم»، فقر اختیاری، آفات انفاق و عنصر «منت گذاشتن»، جایگاه «نظام اسلامی» در «از بین بردن فقر»، چگونه گفتن و تبلیغ حرکت های این چنینی و…

در باب جهاد سازندگی و شباهت های ماهیتی و شکلی این حرکت با اردوهای جهادی هم برداشت های گوناگون و پُرباری می توان داشت؛ شناخت عناصر تشکیل دهنده ی جهاد یعنی «خدمت به محرومین»، «به خدمت گرفتن نیروی مردم»، «رها شدن از نظم و ترتیب غلط» و «استفاده از متخصصین»، نقش بی بدیل جهاد در دفاع مقدس و روایت های این حماسه های خالصانه؛ «به شما گفتند که آقا ما جاده ی فلان جا و فلان جایمان مانده ..رفتید زیر آتش خمپاره و گلوله و اینها، جاده ی مثلاً آبادان را درست کردید، جاده ی ایلام را درست کردید که من اینها را سال های پنجاه ونه و شصت و اینها را از نزدیک دیدم»، «توصیه» هایی برای طی مسیر، خصوصیات ویژه جهاد «خسته نشدن»، «اخلاص»، «ایمان انقلابی»، «جسارتِ ورود در میدان ابتکار»، «دلسوزی» و…

هدفِ حرکت هایی مثل جهاد که ساختن انسان هاست؛ «ما با این کار به انقلابمان بُعد سازندگی می بخشیم و نه فقط سازندگی. آن روستا یا آن جاده یا آن پل یا آن خاکریز، بلکه از آن بسیار مهم تر سازندگی انسان هایی که آن پل را و آن خاکریز را و آن جاده را می سازند، این مهم است». و اینکه چنین حرکتی فی نفسه یک کار فرهنگی است «جهاد حضورش در سراسر روستاهای کشور خودش یک کار فرهنگی است. کار فرهنگی همه اش که باز کردن کتاب و خط بردن و الفبا یاد دادن نیست؛ کار فرهنگی یعنی اینکه کسی بتواند به مخاطبین خودش و به انسان هایی که در مقابل او هستند اخلاق اسلامی را نشان بدهد»؛ عدم غفلت از وجود کار فرهنگی به طور خاص در درون تشکیلات و اثرگذاری فرهنگی در مناطق محروم. «در روستاها باید با مردم مهربانی کرد و آنچه که مردم به آن احتیاج دارند باید به آنها داد، از جمله احتیاجات فرهنگی و بنده از اینکه جهاد سازندگی در کنار خود یک تحرک مستمر فرهنگی نداشته باشد نگران می شوم ..یک کار فرهنگی قوی، مطمئن و متکی به یک دستگاه امن آگاه عالم روحانی»

اما نکته ی ظریفی در باب جهاد ممکن است فراموش شود و اینکه «جهاد یعنی مبارزه، جهاد فقط به معنی تلاش نیست. ما توی بحث هایی که همیشه در باب جهاد و معنای جهاد می کردیم بارها گفتیم این را، آنی که یک تلاشی دارد می کند این تلاش در مقابل خصومت دشمنان نیست، این را نمی شود گفت مبارزه، این را نمی شود گفت جهاد، جهاد به آن تلاشی گفته می شود که جنبه ی مبارزه تویش هست، مقابله ی با دشمن تویش هست». پس حرکتی مثل اردوی جهادی هم باید در بطن خود، روح مبارزه را داشته باشد، اما چگونه؟ «معلوم است که در مناطق مثلاً محروم سیستان، بلوچستان، کردستان، مناطق مرزی جنوب کشور، وقتی شماها می روید، وقتی آباد می کنید، وقتی قنات راه می اندازید، وقتی جاده را می سازید، وقتی به کشاورز کمک می کنید، وقتی زندگی را برای روستانشین شیرین می کنید، وقتی نگرانی های او، غم های بیست ساله ی او، سی ساله ی او، چهل ساله ی او را از دلش برمی دارید؛ او به انقلاب خوشبین می شود، به انقلاب پیوسته می شود، امکان نفوذ ضد انقلاب دیگر باقی نمی ماند» «ضد انقلاب محاسبه کرده می داند که حضور یک جوان این جوری توی یک منطقه ی عظیم روستایی خودش بزرگترین آیت صدق دعوای این رهبر بزرگ است.» پس چنین حرکتی علاوه بر بُعد مبارزه و دفع دشمن، به نوعی اثبات کننده ی حقانیت این انقلاب و دلگرم کننده و نگه دارنده دوستان انقلاب است. «اگر سپاه پاسداران و نیروهای دافعه ی انقلاب دشمنان را از تعرض به حریم انقلاب دور می کند، جهاد سازندگی دوستان را برای حفظ حریم انقلاب آماده می کند. نگه داشتن دوستان اهمیتش کمتر از دفع دشمنان نیست» و مصداق عینی دوستان انقلاب چه کسانی اند؟ «قشر عظیم روستائیان، قشر عظیم مردم محرومِ حاشیه ی شهرها و جنوب شهرها و مناطق پایین شهرها، خانواده هایی که از لحاظ درآمد و گذران زندگی در طبقات پایین ترند، اینها اکثریتند؛ و وفادارترین قشرها به انقلاب در حضور در میدان های خطر، همین قشرهای پایین و محرومین و مستضعفین جامعه اند. شما از مستضعفین و محرومینی دارید حمایت می کنید که اینها بیشترین و بهترین سربازان این انقلاب هستند، و در خدمت هدف های این انقلاب هستند و بیشترین کسانی هستند که ضایعات انقلاب را و ضررها و ضربه های انقلاب را به جان خریدند و خم به ابرو نیاوردند.»

در نهایت، بیانات نورانی رهبر انقلاب، جُدایِ از تمام معارفی که در خود دارد، از جهات دیگری هم می تواند برای ما مصداقی و عینی باشد؛ ازاین جهت که ایشان خود، در روستاها بوده اند و کار جهادی کرده اند و بیاناتشان ناظر بر فضای روستایی و کاستی ها و موقعیت های خاص آن است. «بنده خودم توی روستاها زندگی کردم البته روستایی نبودم اما می رفتم، می ماندم، تماس می گرفتم، وضع مردم را می دیدم، می دانم چه جوری بود.»

مخلَص کلام:
بیانات معظم له در دیدارها منبع گسترده، متنوع و عمیقی از موضوعاتی بود که ما امروز به آن نیاز داریم؛ به همین دلیل در شرح بعضی از واژگان فصل اول که مربوط به کمیته امداد و جهاد سازندگی بود به نَمی از یَم بسنده شد و در فصل دوم و سوم گزیده ای از این بیانات گنجانده شد. در این دو فصل (صهبای کمیته امداد و صهبای جهاد سازندگی) کلماتی که به نظر می رسید می تواند توجه خواننده را به نکات مهم متن سوق دهد، به صورت پُررنگ آورده شده است.

اما فصل چهارم حکایتی دگر دارد؛ صهبای تصاویر را با چشم جان باید دید:
شیشه ی می، عینک بینائیت بادا کلیم تا بدانی دیده ها از نور صهبا روشن است (کلیم کاشانی)
خواندن بیانات همچنان که موجب روشنی دل می شد، ذهن را نیز به سمت منبعی از جنس دیگر می برد. عکس هایی بدون شرح که خود، شارح صد متن است. گویی این عکس ها زبان گویای متن بودند و دیدن اینها، حظ و بهره را کامل می کرد. حیف بود که چنین عکس هایی جایش در این کتاب خالی باشد. سفر به مناطق عشایری، سفر به روستاهای محروم و دیدارهای مردمی، دیدار با دست اندرکاران کمیته امداد و جهاد سازندگی، دیدار با ایتام، جبهه و جنگ و…

گنجاندن عکس ها در متن به دلایل مختلف ممکن نبود؛ از جمله کامل نبودن اطلاعات عکس ها نظیر تاریخ و مکان. حدود هفتاد درصد عکس ها اطلاعاتشان در دسترس بود ولی چون سی درصد بقیه معلوم نبود کجا و کِی است نمی شد برای آنها در متن جای مناسبی پیدا کرد. از طرفی حضور عکس ها در متن ممکن بود باعث کوچک تر شدن اندازه آنها بشود که این مطلوب نبود.

ازآنجایی که اهمیت عکس ها به اندازه ی خود متن است و در حد ضمیمه و امثالهم نیست، یک فصل مستقل به آنها اختصاص داده شد؛ فصل چهارم. مطلوب این بود که اطلاعات هر عکس زیر آن درج شود، ولی همچنان که گفته شد به خاطر ناقص بودن اطلاعات، ممکن نبود. امید است که در چاپ های بعدی این اطلاعات کامل شوند. ترتیب قرارگیری عکس ها به صورت حدودی بنا بر سیر زمانی، تعیین شد. و در نهایت…

از همت بلند که عمـــــرش دراز باد دام مگس فکنده و عنقا گرفته ایم
از ما زبان خامه ی تکلیف کوته است خط امان ز ساغر صهـبا گرفته ایم
(صائب تبریزی)