جریان شناسی سیاسی در ایران

جریان‌های سیاسی پدیده‌ای بسیار مهم و نقش‌آفرین در تاریخ سیاسی و تحولات جامعه به شمار می‌آیند. مقصود از جریان سیاسی، یک حرکت سیاسی پویا و زنده است که با برخورداری از ایدئولوژی مشخص و گرایش‌های فکری درونی به مدد رهبران خود بر نظام سیاسی و نیز اقشار مختلف جامعه تأثیر می‌گذارد و جبهه، جناح، حزب، سازمان یا نهاد و گروه ویژه خود را بنیان می‌نهد. هدف نهایی جریان‌های سیاسی، کسب قدرت و استقرار نظام سیاسی مورد نظر است که آن را از طریق راهبردها و راهکارهای مختلف پی می‌گیرند.

کارکردهای یک جریان فکری ـ سیاسی به اختصار شامل شناسایی و معرفی رهبر یا رهبران، کادرسازی، بسیج مردم؛ تشکیل حکومت، مشروعیت‌بخشی به دولت، کارگردانی قدرت در جامعه، حمایت و پشتیبانی از دولت، جهت‌دهی به افکار عمومی و فرهنگ‌سازی، حمایت و پشتیبانی از احزاب، نهادها و تشکل‌های وابسته به خود، ائتلاف با برخی از جریان‌های رقیب، از مشروعیت‌اندازی جریان رقیب و براندازی آن، دفاع از دولت، احزاب، نهادها و تشکل‌های وابسته به خود هنگام بحران‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی می‌گردد.
کارکردهای مذکور نشانگر آن است که جریان‌ها سیاسی تا چه اندازه‌ای در سرنوشت یک نظام سیاسی و ملت نقش‌آفرینند و سلامت و انحراف آنان در عاقبت کار افراد و جامعه چقدر تعیین کننده است؟ حیات سیاسی یک کشور، سنت و گذشته سیاسی مردم، وضعیت حال و آینده آنان از کارگردانی این جریان‌ها متأثر است.

شناخت صحیح مسائل سیاسی هر جامعه و تحلیل درست از وقایع، بدون شناخت ماهیت جریان‌های فکری ـ سیاسی ناممکن است، به‌ویژه اینکه می‌دانیم جریان‌ها از حیث وابستگی یکسان نیستند، آنان را می‌توان به دو دسته زیر تقسیم کرد:

1. جریان فکری ـ سیاسی مستقل، این جریان برآمده از متن اجتماع، مردمی و بدون وابستگی به دولت‌ها بیگانه یا مستبد است. مانند جریان اسلام‌گرا.

2. جریان فکری ـ سیاسی وابسته، که به دو گروه تقسیم می‌شود:

الف. جریان وابسته به دولت نامشروع داخلی: این جریان از سوی دولت غیر مردمی حاکم تشکیل و راه‌اندازی شده، از احزاب، گروه‌ها و نهادهای آن حمایت و پشتیبانی سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی صورت می‌گیرد. در مقابل نیز آن جریان، پیرو و توجیه‌گر نظام حاکم است.

ب. جریان وابسته به دولت اجنبی: این جریان از سوی قدرت‌های خارجی اعم از همسایه، منطقه‌ای یا جهانی، تشکیل، راه‌اندازی و حمایت می‌شود و توجیه‌گر اعمال و سیاست دولت حامی بوده، در راستای منافع قدرت بیگانه و ضد منابع ملی گام بر می‌دارد.

بهترین مثال برای جریان وابسته به دولت نامشروع داخلی، جریان سلطنت‌طلب است که البته امروز و حتی دیروز (قبل از پیروزی انقلاب اسلامی) از حمایت خارجی برخوردار بود و مثال دوم، جریان چپ مارکسیستی به‌ویژه چپ قدیم است.