مبانی استنباط مناسک حج و عمره

معرفی کتاب

انگیزه شناخت مبانی مناسک حج و عمره و این که مبانی اختلاف فتوا در چیست، مثلا چرا بعضی از فقها به میقات بتودن مسجد شجره و بعضی دیگر به میقات بودن منطقه ذوالحلیفه فتوا داده اند؟ بعضی به جواز طواف از طبقه دوم مسجدالحرام و بعضی دیگر به عدم جواز قائل اند، در عموم دانش آموختگان حوزوی وجود دارد.

انگیزه شناخت مبانی مناسک حج و عمره در آن دسته از حوزویانی که به عنوان روحانی، معین و معینه که جذب بعثه رهبر معظم انقلاب در سازمان حج شدند و برگزاری انجام صحیح مناسک حج گزاران را به عهده دارند و به صورت مستقیم با مناسک ارتباط دارند، (به ویژه آنانی که درس خارج حج را نرفته اند و یا اینکه سال ها از آن فاصله گرفته اند) به مراتب قوی تر و جدی تر است، چنین ظرفیت و انگیزه ای، مناسک «علمی» و «کاربردی» را می طلبد که در ضمن «جواهری و فقاهتی»بودن، تنها فروعات و مناسکی را مورد تحلیل قرار داده باشد که در حجم فشرده، بتواند پاسخ گوی این نیاز باشد، نویسنده با آگاهی از چنین ظرفیت و فرصت استثنایی و خالی بودن وجود چنین مناسکی اقدام به تدوین مناسک «علمی و کاربردی» نموده است.

بین عمره تمتع که مرکب از احرام، طواف، نماز طواف، سعی و تقصیر است و پیش از حج تمتع در ماه های شوال، ذیقعده و ذیحجه انجام می گیرد با عمره مفرده که مرکب از احرام، طواف، نماز طواف، سعی، تقصیر، طواف نساء و نماز طواف نساء است و اختصاص به زمان معینی ندارد، تفاوت هایی وجود دارد.

کتاب مبانی استنباط مناسک حج و عمره شامل بیست و هفت فصل است که از فصل یکم تا فصل بیست و پنجم مبانی استنباط مناسک، مناسک هر دو عمره، مورد تحلیل قرار می گیرد، در فصل بیست و پنجم و ششم به تحلیل اسرار مناسک و در فصل بیست و هفتم به تحلیل اسرار مناسک حج و عمره به روایت شبلی پرداخته می شود.

فصل های این کتاب عبارت است از: «تحلیل مبانی استنباط احکام میقات، مبانی استنباط احکام نیت احرام، تحلیل مبانی استنباط احکام لباس احرام، تحلیل مبانی استنباط احکام تلبیه در احرام، تحلیل مبانی استنباط حرمت جماع ـ بوسیدن ـ نظرکردن و لمس نمودن زن و استمناء و تحلیل مبانی حرمت بوی خوش و لباس مخیط»

یکی از نظریه های پوشیدن لباس احرام این است که آن را از مقدمات احرام می داند که فصل سوم به این موضوع ارتباط دارد و نویسنده در این زمینه نگاشته است: «همان گونه که نیت و تلبیه از مقدمات احرام از میقات است، پوشیدن لباس احرام نیز، از مقدمات احرام از میقات است و نمی توان بین پوشیدن لباس احرام و «نیت و تلبیه» تفکیک کرد. حج گزاری که نمی تواند لباس احرام را در میقات بپوشد، نمی تواند با گفتن لبیک و نیت کردن از میقات محرم شود، بلکه باید نیت و تلبیه و پوشیدن لباس احرام را به تأخیر بیندازد... دلیل بر این فتوا چند روایت است: 1ـ در صحیحه صفوان بن یحیی آمده است: أن رسول الله وقت المواقیت لأهلها و لمن أتی علیها من غیر أهلها، و فیها رخصة لمن کانت به علة. 2ـ در مرسله ابی شعیب محاملی آمده است: عن احدهم قال: إذا خاف الرجل علی نفسه أخر إحرامه إلی الحرم.»

«تحلیل مبانی حرمت سرمه کشیدن، نگاه کردن به آینه و پوشیدن پشت پا، تحلیل مبانی استنباط حرمت فسوق و جدال، تحلیل مبانی حرمت کشیدن حشرات؛ انگشتر زینت؛ برای مردان، تحلیل مبانی حرمت زینت آلات، روغن مالی کردن، ازاله مو، تحلیل مبانی حرمت پوشیدن سر مرد محرم و صورت زن محرم، تحلیل مبانی استنباط حرمت استظلال، تحلیل مبانی حرمت بیرون آوردن خون و زدودن مو از بدن، تحلیل مبانی کیفیت طواف، شرطیت طهارت در طواف و تحلیل مبانی طواف غیرمختون؛ صبی اغلف؛ موالاة حد مطاف» از دیگر مباحثی است که نویسنده در این کتاب به آنها پرداخته است.

در فصل نهم در رابطه با حرمت سرمه کشیدن در حال احرام، می خوانیم: «اگر حج گزار با سرمه ای که جنبه زینتی دارد آرایش کند و قصد زینت داشته باشد، به طور قطع حرام است و این قدر متیقن از محرمات احرام است. دلیل بر حرمت این قسم روایت زراره است چرا که در این روایت آمده است: عنه علیه السلام قال: تکتحل المرأة بالکحل کله إلا الکحل الأسود للزینة. این روایت مقید به لام غایت شده است و آمده است: إلا الکحل الأسود للزینة، پس نتیجه می گیریم اگر سرمه کشیدن به قصد زینت باشد، به طور قطع حرام است.»

از دیگر موضوعاتی که در این کتاب مورد تحلیل قرار گرفته: «تحلیل مبانی حکم نقیصه یا زیادی عمدی و سهوی و قطع اختیاری و اضطراری طواف، تحلیل مبانی حکم صورتهای قطع و شک در طواف، تحلیل مبانی نماز طواف در خلف مقام ابراهیم، تحلیل مبانی احکام سعی بین صفا و مروه، تحلیل مبانی احکام زیاده یا نقیصه یا صحت سعی، تحلیل مبانی احکام تقصیر در عمره تمتع، تحلیل مبانی جزئیت طواف نسا در عمره مفرده، تحلیل اسرار مناسک عمره تمتع و عمره مفرده، تحلیل اسرار مناسک حج تمتع و تحلیل اسرار مناسک حج و عمره به روایت شبلی» است که در هر فصلی، مسائل مختلفی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

در فصل بیستم این کتاب در رابطه با مبانی نماز طواف نوشته شده است: «واجب است حج گزار پس از انجام طواف دو رکعت نماز طواف پشت مقام ابراهیم بخواند. برای اثبات واجب بودن نماز طواف می توان به دو دلیل استناد نمود: دلیل یکم بر وجوب نماز طواف آیه 125 سوره بقره دلالت دارد، چون در این آیه مبارکه آمده است: و إذ جعلنا البیت مثابة للناس و أمنا و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی. کیفیت استدلال آیه مبارکه برای اثبات وجوب نماز طواف پشت مقام ابراهیم آن است که امر اتخذوا تا قرینه ای بر استحباب وجود نداشته باشد، دلالت بر وجوب دارد، چون در این جا قرینه ای بر خلاف آن وجود ندارد، پس صیغه اتخذوا ظهور در وجوب نماز دارد.»