کارکرد گفتمانی سکوت در داستان کوتاه ایرانی معاصر

معرفی کتاب

این کتاب اثری پژوهشی از نویسنده است که به بررسی زبانشناسی سکوت در ادبیات می پردازد. در این اثر، سکوت به عنوان یکی از شگردهای روایی مطرح شده است. در این اثر، سکوت به عنوان یکی از شگردهای روایی مطرح می شود که برای ایجاد عناصر داستانی مانند فضاسازی، زمینه سازی و تعلیق و همچنین در تکمیل پیرنگ داستانی با ایجاد گره افکنی و گره گشایی مورد استفاده قرار می گیرد.

نویسنده درباره اثرش چنین توضیح می دهد:
«گفتمان سکوت» یعنی آنچه گفته نمی شود یا دانسته نمی شود، آنچه صرفا به طور ضمنی یا شهودی، غیرمستقیم، غیردقیق، ناکامل و یا به صورت محذوف بیان می شود.

به طور خلاصه، گفتمانی از سکوت به بررسی خوانش مخاطب براساس ناگفته های متن می پردازد و برخلاف بررسی های زبان شناسی - اجتماعی که سکوت را در متون گفتاری به ویژه مکالمه مد نظر داشته اند، در این پژوهش، سکوت در هر متنی اعم از گفتاری و نوشتاری مورد مطالعه قرار می گیرد.

در این پژوهش با رویکردی زبانشناسانه به سکوت نگاه شده است، و با الهام از تقسیم بندی های مختلف سکوت در مکالمه، در زمینه زبان شناسی اجتماعی و با استفاده از نظریه های فلسفی و ادبی موجود برای گفتمان های مختلف، به تعریف مقوله جدیدی از سکوت پرداخته شده است که در آن بررسی سکوت گفتمانی در متن داستانی، باعث می شود که گونه های متفاوت روایت داستانی، قابل تقسیم بندی باشند.

چنانکه زیبایی روایت در متن به خاطر ناگفته های آن است، طبق نظریه ای که در این اثر ارایه می شود، سکوت به بررسی ساختار ناگفته ها و ویژگی و سطوح بازنمایی آن ها در متن داستان هایی نظیر «نمازخانه کوچک من» اثر هوشنگ گلشیری، «درخت گلابی» اثر گلی ترقی، «به دزدی رفته ها» نوشته ابراهیم گلستان، «خواب خون» اثر بهرام صادقی و همچنین «قصه خرگوش» و «گوجه فرنگی» اثر زویا پیرزاد می پردازد.

در واقع با توجه به انواع مختلف سکوت ساختاری، معنایی و کاربردی که تقسیم بندی این نگارنده از مقوله سکوت به شمار می رود، می توان به تحلیل گفتمانی متن پرداخت و چرایی استفاده از هر کدام از انواع سکوت را به دلایل سبک شناختی در روایت داستان، بررسی کرد.

می توان گفت اجرای سکوت در خدمت روایت داستان های خوش ساخت است. چرا که هرکدام از این انواع مختلف، در راستای شکل گیری برخی از عناصر داستان و یا اجزای پیرنگ قرار می گیرند و امکان بررسی های سبک شناختی داستان را در طول یک دوره یا دوره های متفاوت، در اختیار آیندگان قرار می دهد.