رودلف بولتمان

معرفی کتاب

بولتمان یکی از فیلسوفانی است که اگرچه اندیشه های وی، کلیسا را به مقابله واداشت، اما از منظر خود او، کاری که انجام می داد چیزی جز خدمت به کتاب مقدس و مسیحیت نبود. مسأله ای که ذهن بولتمان را به خود مشغول کرده بود، تفسیرهای تاریخی از مسیحیت و جستجوی عیسی در تاریخ بود. از منظر وی چنین تفاسیری، نفع چندانی نداشت، او می گوید: «بر فرض که بتوانیم عیسای تاریخی را اثبات کنیم این امر هیچ فایده ای ندارد. غالب کسانی که معاصر عیسی بودند و عیسای تاریخی را می دیدند به او ایمان نیاوردند. بنابراین به فرض که بتوانیم این عیسی را به تصویر بکشیم معلوم نیست وضع مردم این زمان بهتر باشد.» لذا جستجوگری برای بازسازی شخصیت عیسی، کاری بیهوده است که نتیجه ای در بر ندارد.

به نظر بولتمان فاصله گیری متون دینی از گفتار، مشکلی را برای بشر نوین به بار آورده است. عهد جدید برای مخاطبان شفاهی خاصی بوده و آن مخاطبان جهان بینی خاصی داشته اند. مخاطب امروزی عهد جدید، یعنی بشر نوین جهان بینی دیگری دارد و به کلی از جهان بینی مخاطبان شفاهی عهد جدید دست شسته است. جهان بینی خاص مخاطبان شفاهی جزو مختصات فکری آنان بوده است و بشر نوین مختصات فکری جدیدی دارد.

تفسیر عهد جدید باید به گونه ای باشد که آن را از مختصات فکری قدیمی به مختصات فکری بشر نوین انتقال دهد، چرا که این دو نوع مختصات با یکدیگر همخوانی ندارند. از این روست که بولتمان، نقادی کتاب مقدس را می پذیرد. وی معتقدست، جهانی که عیسی در آن می زیست، جهانی آمیخته با اساطیر بود. اسطوره ها برای مردم جذاب بودند و اساسا مطالب بگونه ای فرا مادی مطرح می شد. تولد عیسی از دختری باکره، سخن گفتنش در گهواره، زنده کردن مردگان، شفای بیماران با لمس بدن آنها همگی اسطوره هایی هستند که اگرچه برای مخاطب آن عصر قابل پذیرش بود، اما مخاطب امروز کتاب مقدس، براحتی آن ها را نمی پذیرد و اساسا چنین چیزهایی را غیرمعقول می پندارد. شاید این پرسش مطرح شود که با این دیدگاه باید به کلّی کتاب مقدس را به کناری نهاد و بدان به چشم یک کتاب تاریخی نگاه کرد؟ پاسخ بولتمان منفی است. وی معتقد است که برخورد یک مورخ با مقولات تاریخی، مانند مواجهه ی یک طبیعی دان با طبیعت نیست؛ یعنی همانگونه که یک عالم علم تجربی، طبیعت را بدون هیچ پیشفرضی مورد مطالعه قرار می دهد، یک تاریخدان نمی تواند تاریخ را بدون پیشفرض بنگرد. تاریخ بسان موجود زنده ای است که می توان با آن ارتباط برقرار کرد و نوع نگرش ما در تفسیر تاریخ و ـ در بحث اخیرـ کتاب مقدس بسیار حائز اهمیت است. مثلا وی تأکید می کند که اتفاق افتادن یا نیفتادن رستاخیز مسیح مهم نیست، مهم تأثیری است که بر زندگی ما دارد.

از نظر بولتمان «آنچه لازم است، اسطوره زدایی پیام مسیحی، یعنی تفسیر و اصلاح مجدد اسطوره های متناقض است به طوری که بتوان پیام ناب انجیل را عرضه نمود. وقتی این کار را انجام می دهیم به این نتیجه می رسیم که هبوط هیچ ربطی به حضرت آدم ندارد و اساسا تصویری از تحقق یافتن انسان است.»

از نظر او رستاخیز مسیح ممکن نیست یک حقیقت تاریخی باشد، زنده شدن یک جسد، یک واقعه اسطوره ای باور نکردنی است. او در قسمتی از کتابش (عهد جدید و اسطوره شناسی) در این مورد آورده است: «غیر ممکن است که از لامپ الکتریکی و بی سیم استفاده کنیم... و همزمان به جهان ارواح و معجزات که عهد جدید آن را به تصویر می کشد باور داشته باشیم... اسطوره ترسیم تصویری عینی از جهان آنگونه که هست، نیست؛ بلکه مقصود بیان ادراک آدمی از خویشتن در جهانی است که وی در آن زندگی می کند.»

پس کلیدواژه ی بولتمان برای مواجهه با کتاب مقدس و اعتقادات مسیحی(متعلقات ایمان مسیحی)، اسطوره زدایی است. مطالبی که در قالب اسطوره بیان شده اند، در پی انتقال معانی و حقایقی هستند که حجاب اسطوره نمی گذارد بدان دست یازیم. طبیعی است که آن معانی را در هزاران سال پیش باید در چهره ی اسطوره بیان می کردند چراکه جهان در سیطره ی اسطوره قرار داشت، اما جهان امروز در سیطره ی علم تجربی قرار دارد، لذا باید با اسطوره زدایی، حجاب معانی را کنار زد و بدنبال حاق معنا گشت و اگر معنایی نیافتیم آن را به کناری می نهیم.

کتابی که هندرسن، با عنوان «رودلف بولتمان» نگاشته است، بسیار مختصر و برای مخاطب ناآشنا با اندیشه ی بولتمان، مبهم است. گویی دأب نویسنده ساده گویی برای دانشجوی علاقه مند به حوزه های فلسفی نبوده است. از طرفی اختصار و اجمال مطالب نیز بر دیریاب بودن کتاب افزوده است. در مقابل، این کتاب برای مخاطب آشنا با سنت فلسفی غرب مفید است و اگرچه مطالعه ی کتب مفصل، انسان را بی نیاز از چنین اجمالی می نماید، اما می تواند رهاوردی برای بازگویی و انتقال مطلب از استاد به دانشجو باشد.
منبع: الف کتاب (alef.ir/book)