هزار و یک شب نو

معرفی کتاب

محمدعلی علومی در سال های اخیر نویسنده ای پرکار بوده؛ اما میل به تجربه گرایی و ارائه آثاری نامتعارف و دیگرگونه در قیاس با جریان رایج در ادبیات معاصر، مانع از به تکرار کشیده شدن آثار او شده است. تجربه هایی که گاه در حوزه محتوایی بوده اند و گاه به شکل فرمی رخ نشان داده اند. دامنه ی این تجربه گرایی از آثاری با حال و هوای اسطوره ای همچون سوگ مغان و پریباد که از حال و هوایی انتزاعی و و همچنین از نثری کارشده و دشوار برخوردار هستند تا آثاری عامه پسند با زبانی ساده و سهل گیرانه همانند خانه کوچک گسترده شده است.

البته در این میان، عدم موفقیت رمان خانه کوچک که به نیت ارائه اثری در گونه عامه پسند نوشته شده بود، نشان از این واقعیت داشت که نوشتن چنین آثاری شگردهای خاص خود را می طلبد که از عهده هرکسی برنمی آید! به خصوص وقتی نویسنده کسی باشد که به پختگی نثر اهمیت داده و اهل تجربه کردن باشد، در چنین سبکی که مبتنی بر مسیرهای از پیش پیموده شده و کلیشه های تضمین شده است، به جوابی نخواهد رسید؛ مخصوصاً که سبک آثار علومی (فارغ از اینکه تا چه میزان با توفیق همراه بوده است) درست نقطه مقابل این قسم آثار داستانی قرار می گیرد.

با توجه به آنچه گفته شد، اثری با ویژگی های «هزار و یک شب نو» همان چیزی ست که از علومی انتظار می رود. چنانکه افزون بر تجربه گرایی و استفاده از شگردهای متفاوت، یکی از مهم ترین ویژگی های آثار علومی استفاده از طنز است که در این رمان نمودی بارز و برجسته دارد.

علومی در این کتاب نه تنها در نام کتاب که در متن آن نیز با ارجاع به اثر جاودان ادبیات کلاسیک یعنی هزار و یک شب، یک بازی روای و زبانی ترتیب داده تا با آشنایی زدایی از هزار و یک شب معروف، هزار و یک شب نو و امروزینی را برای خود ترتیب دهد؛ به گونه ای که با پیش فرض های ذهنی مخاطب همخوانی نداشته و آن ها را به هم بریزد.

او برای این منظور نیز به سراغ یکی از ایده های بسیار استفاده شده می رود و از آن آشنایی زدایی می کند. ایده دفتر یادداشت هایی قدیمی و کهنه ای که به طور اتفاقی به دست یک نویسنده می رسد و مبنای نوشتن اثری توسط او می شود، از دهه های پیش بارها و بارها مورداستفاده قرارگرفته، اما علومی در اینجا نیز قصد بازی با این ایده مستعمل را دارد و با اشاره به اینکه این دفتر یادداشت های شهرزادی است که در سوپرمارکت برادرش چای می فروشد، شوخی ای با داستان گویی شهرزاد به عنوان راوی هزار و یک شب را ترتیب می دهد.

با این تمهید در «هزار و یک شب نو»ای که محمدعلی علومی نوشته، با شهرزادی طرف هستیم که حکم راوی اصلی را دارد و دست به روایت ماجراهایی می زند که همانند هزار و یک شب کلاسیک،به نیتی پند اخلاق و تذهیب اجتماعی، داستانهایی را روایت می کند که هم عناصر واقعگرایانه دارند و هم عناصر فراواقعگرایانه؛ روایت های داستانی کتاب علومی نیز در سطحی دیگر از چنین شگری بهره می برند و ایده هایی که هر یک مسائل مبتلا به جامعه امروز را در کتاب حاضر به شکلی نمادین نمایندگی کرده و نویسنده شوخی هایی را نیز با آن ها ترتیب می دهد؛ به این ترتیب تراژدی و طنز، ترس و ترحم به عنوان فضای غالب داستان های هزار و یک شب نو محسوب می شود.

در یک جمع بندی کلی نویسنده این کتاب با عنایت به آنچه در جامعه پیرامون خود شاهد بوده و آشنایی زدایی از روایت های هزار و یک شب، طرحی نو در انداخته که قرار است راوی حکایت های زمانه خود باشد؛ حاصل کار علومی همانند همه تجربه های متفاوت نویسنده را در معرض آزمونی قرار داده که فی نفسه تن دادن به آن نشان از رویکرد تجربه گرای علومی دارد.