خاطرات آیت الله شیخ مرتضی بنی فضل

از آنجا که نهضت انقلاب اسلامی، نهضتی فراگیر بود و مردم در سراسر نقاط ایران، پا به پای تهران و قم، وارد نهضت شدند، بررسی خاطرات و حوادث خطه هایی همچون آذربایجان، اصفهان، مشهد، شیراز... می تواند ما را با حقایق و حوادث ناگفته و بکری آشنا کند که نشان دهنده رشادتهای مردم نقاط مختلف کشور در همراهی با نهضت انقلاب اسلامی هستند.

کتاب خاطرات آیت الله شیخ مرتضی بنی فضل یکی از آثاری است که در کنار مرور خاطرات این فقیه مبارز، دریچه ای نو را بر روی خاطرات و مبارزات مردم آذربایجان باز کرده است. آیت الله شیخ مرتضی بنی فضل از جمله روحانیونی است که از زمان ورود به حوزه ی علمیه قم و آشنایی با حضرت امام مرید ایشان شد. وی ضمن بهره گیری از کلاس های درس امام با روحیات انقلابی و مبارزاتی ایشان آشنا گشت و از اولین روزهای مبارزات اسلامی مردم ایران در خط امام حرکت کرد. آیت الله بنی فضل در سال های پیش از انقلاب ، رابط امام با برخی از علما و مراجع بوده و نقش بسزایی در تنظیم حرکت همه جانبه حوزه علمیه قم بر ضد رژیم پهلوی ایفا کرده است. در آن سالها ایشان با سخنرانی در مجامع عمومی و خصوصی ، ماهیت رژیم شاه را افشا می کرد. این امر باعث شد که گاه ، ساواک او را حاضر و مورد بازجویی و هتاکی قرار دهد. آیت الله بنی فضل به علت عضویت در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و شرکت در برنامه های مبارزاتی این نهاد، همواره مرکز توجه ساواک بود، خصوصا که او در بسیاری از جلسات آن مرکز شرکت و بسیاری از اعلامیه های آن را امضا می کرد.

خاطرات آیت الله بنی فضل در برگیرنده ی زندگانی فردی و وقایع قبل از انقلاب به ویژه در خطه ی آذرباییجان خصوصیات انقلابی و علمی ایشان، بیان تفکرات آیت الله شریعتمداری و مسئله ی دارالتبلیغ و حزب خلق مسلمان است که برای آشنایی بهتر با روند انقلاب و تثبیت نظام بسیار مهم است.

این کتاب حاصل سی جلسه مصاحبه با آیت الله بنی فضل است که به تدوین عبدالرحیم اباذری در شش فصل تدوین گردیده است.

فصل اول با عنوان زندگینامه، شرح حالی است از خانواده، محل تولد، دوران کودکی و جوانی مرتضی بنی فضل و در ادامه به چگونگی روی آوردن ایشان به تحصیل علوم دینی و نحوه گذراندن آن می پردازد. در ادامه این فصل اساتید ایشان در سطوح مختلف علوم اسلامی هم معرفی شده اند.

فصل دوم مظلومیت های دوران پیش از انقلاب نام دارد و به برخی از حوادث و فشارهای دوران حکومت پهلوی اشاره می کند تا خواننده آماده بررسی دلایل وقوع نهضت شود. این فصل اختناق و فشارهای سیاسی و عقیدتی دوران حکومت پهلوی را بررسی می کند و در ضمن آن، برخی از مظلومیت های علمایی همچون آیت الله شهیدی، آیت الله دوزدوزانی و آیت الله خسروشاهی را به یاد می آورد. بررسی غائله پیشه وری، جریان نامزدی علما در مجلس هفدهم و ماجرای ورود شاه به تبریز پس از سرکوبی حزب دموکرات آذربایجان، از جمله مواردی هستند که در این فصل مرور می شوند.

«در محضر رهبر کبیر انقلاب» عنوان فصل سوم این کتاب است. همانطور که عنوان این فصل بازگو می کند، مطالب این مبحث به خاطرات دوران آشنایی آقای بنی فضل با امام خمینی (ره) اختصاص دارند. در کنار این خاطرات، مسائل و حوادث دوران زعامت آیت الله بروجردی نیز بازگو می شوند. اولین دیدار راوی با امام خمینی، مراسم عمامه گذاری راوی، موقعیت امام خمینی از نگاه رژیم پهلوی، و بیان برخی از ویژگی ها و جنبه های مختلف شخصیت امام(ره) از دیگر نکات این فصل هستند.

فصل چهارم، یکی از کلیدی ترین مباحث مربوط به سالهای آغازین نهضت اسلامی را پیش روی خواننده قرار می دهد. این فصل با عنوان "تفکرات و عملکرد آیت الله شریعتمداری و اطرافیان" مطالب خود را حول محور مسئله دارالتبلیغ اسلامی متمرکز کرده است. نویسنده در ابتدا، با مرور زندگینامه و چگونگی مرجعیت آیت الله شریعتمداری، وارد بحث می شود و سپس ماجرای چگونگی بنیان گذاری دارالتبلیغ و سلطه بانیان آن در تبریز و همچنین آزارهای وارده به آیت الله قاضی طباطبایی را بیان می کند.

نکته مثبت این خاطرات این است که از زبان فردی نقل می شوند که خود از نزدیک در بطن جریان امور بوده است و از نزدیک با آیت الله شریعتمداری و تفکرات آن آشنایی داشت. در پایان این فصل مباحثی درباره موضع گیری حزب خلق مسلمان درقبال قانون اساسی جمهوری اسلامی و حمایت آیت الله شریعتمداری از مواضع حزب بیان می گردد.

اما فصل پنجم دریچه ایست به رخدادهای حیاتی سالهای آغازین نهضت امام خمینی(ره). این فصل با نام «انقلاب اسلامی، معجزه قرن» نهضت اسلامی را از ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی به بعد، مرور می کند. راوی در کنار تعریف کلیات حادثه، خاطرات خود از واکنش مردم شهرهای مختلف آذربایجان به این لایحه را تعریف می کند و با همین روش به سراغ حوادث بعدی نهضت از جمله واقعه فیضیه، 15 خرداد 1342، اعطای کاپیتولاسیون و به دنبال آن دستگیری امام خمینی و تبعید ایشان می رود. بررسی قیامها و واکنشهای مردم آذربایجان در قبال این حوادث، همان نکته مثبتی است که در این کتاب به چشم می خورد و در ابتدای این مبحث به آن اشاره شد. این فصل با مرور مجاهدتهای امام خمینی و مردم آذربایجان تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه می یابد.

فصل ششم که آخرین فصل کتاب است و عنوان «روزهای پس از پیروزی» را بر آن نهاده اند، به برخی جریانات بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و ماموریتهای محوله به آیت الله بنی فضل از سوی امام خمینی در شهرهایی همچون اورمیه، خوی، سراب، سلماس، نقده، ماکو، مراغه، میانه و ... اشاره دارد. این فصل در آخرین مبحث خود، جریان رحلت امام خمینی را مطرح می کند که ایشان در عضویت مجلس خبرگان رهبری بودند و خاطرات خود از تعیین رهبری را بیان نمودند.