تفکر

معرفی کتاب

ارزش انسان به اعتبار اندیشه اش در امور معنوی است، به وسیله فکر، از کوچکی و حد حیوانی، بیرون آمده و به درجه والای انسانیت می رسد، ترقی معنوی آدمی، به برکت فکر در امور باقی است.

کتاب تفکر از مقدمه و شش فصل با عناوین: «تحلیه به فکر و ذکر، اولین الدین معرفته، قوه عقل برای تعقل و اندیشه، آفرینش برای چه، خداوند زمین را قابل زیست نمود و ازواج را از زمین آفرید» تدوین شده است.

فصل اول این کتاب شامل عناوینی مانند: «اندیشه در آفرینش آسمان ها و زمین، پس جهان دیگری در پیش است، ریشه های گوناگون اندیشه، راه اندیشه و خداشناسی، آیا دستگاههای بدن کمتر از ساعت است، از احاطه نفس به احاطه خدا پی ببرید، فضای محیط زمین نگهبان زندگی، وزن مخ زن و مرد، تغذیه بدن مانند درخت است، طبقات دهگانه بدن استخوانها؛ اعصاب، اگر حافظه نبود انسان چه می کرد، پند ابن سماک به هارون، شرایط سه گانه نقاشی، تناسب دقیق اعضای بدن، به حکم عقل رستاخیزی است و دمیدن روح پس از تکمیل خلقت» می شود. نویسنده در بخش طبقات دهگانه بدن استخوانها؛ اعصاب نگاشته است: «بدن انسانی ده طبقه است: سر، گردن، سینه، جوف (که محل قلب و کبد است)، شکم، نشستنگاه، رکبتین، ران، ساق و پا. این بدن هم مانند ساختمان، دارای طبقات است و به وسیله مفصل ها به یکدیگر جفت شده اند. قوزک پا را نگاه کنید، به وسیله یک مفصل کف پا با ساق متصل شده است. بین ران و نشستنگاه را چطور با مفصل ربط داده است؟ عرض این ساختمان عجیب ده طبقه را بر روی 248 عمود قرار داده است.»

در فصل دوم، موضوعاتی نظیر: «با اندیشه؛ شناسایی فطری رو به کمال می رود، تسبیح تکوینی گواهی به حکمت خداست، نقش صورت و توجه به چشم، در لبها و دهان و دندان اندیشه کن، قرآن به آفرینش انسان مکرر تذکر می دهد، خواب و آثار شگفت آن، کرات و ابرها مسخر اراده اویند، آیا حرکت کواکب بدون هدف است، انسان موجودی فوق العاده، تسبیح ملکوتی را گوش ملکی نمی شنود، حیوان برای خوراک سر فرود می آورد، یقینی که شک از بین برود لازم است، برطرف کردن مانع وظیفه انسان است، احاطه علمی نشانه تجرد انسان، همه علوم به طور اجمال در بشر نهفته است، انسان میان دو راهی، پرگویی انسان را از حکمت دور می سازد و تخت سلطنتی و تخته تابوت» مورد بررسی قرار گرفته است. در مبحث «تسبیح تکوینی گواهی به حکمت خداست»، آمده است: «تمام مراتب خلقت، خدا را می ستایند. تسبیح تکوینی عقلی که راجع به معرفت استدلالی ما می شود، این است که هر عضوی از عالم، هر موجودی از موجودات، گواه صادقی است بر این که سازنده من، توانا و داناست. هر موجودی وضع و خاصیتش گواه صادقی است بر اینکه سازنده اش نقص ندارد. هر چیزی را به جای خودش قرار داده است. در گیاهان و حیوانات خلاصه همه موجودات همین است.»

فصل سوم به مباحثی همچون: «پدیده بدون پدیدآورنده محال است، آیا آن که آفریده نمی داند، حرص به هر جنایتی وا می دارد، زایده اعور اشتباه پیشینیان، میلیون ها سلول برای هر عضو بدن، گام نخست در تهذیب تفکر است، احاطه علمی نشانه تجرد روح است، راه آشنایی با مبدأ و معاد، اشکالی عمده به فرضیه داروین، بدن در آخرت آثار مادی ندارد، اختلاف چهره ها و حنجره ها، اقدام به گور مرده ها نشانه قبول معاد، آیا منافقین امام را نشناخته اند، درک عظمت آفرینش موجب تقوای قلب و واسطه نعمت خدا را بشناسیم» پرداخته است. نویسنده در بخش «احاطه علمی نشانه تجرد روح است»، نگاشته است: «جسم، هیچ وقت بر مثل خودش محیط نخواهد شد. این آدمی چیست که می تواند به تمام عالم احاطه پیدا کند؟ آیا این بدن می تواند محیط شود؟ چه نیرویی است که بواطن مواد و خواص آنها و کیفیت حرکت آنها را ادراک کند؟ در ما قدرتی است که از سر تا پا را فراگرفته و به اجزای بدن احاطه دارد بلکه احاطه به همه جا دارد، البته بالقوه. ادراک، بزرگترین دلیل بر این است که انسان، مادی نیست. روح آدمی مجرد است که به غیب و ماورای طبیعت نیز راه دارد، اگر مانع را برطرف کند.»

در فصل چهارم عناوینی نظیر «قدرت نمایی در آفرینش، تکامل انسان در معرفت، قرآن و تفکر در آفرینش، تکامل دنیوی نمونه پس از مرگ، نمونه ای از دعوت به لذیذ، زندگی زمین پس از مرگ، بهترین دلیل امکان وقوع است، خدا بر هر کاری تواناست، آفرینش افلاک از آفرینش انسان مهمتر است، خاضع نشدن از جهل است، گناه عقل روحانی را می برد، خشیت در نتیجه علم و روایتی از خشیت حضرت زهرا سلام الله علیها» به چشم می خورد. نویسنده در قسمت «تکامل انسان در معرفت»، نگاشته است: «غرض، دقت در آفرینش است که تمام، حکمت نمایی است «تبیینا لحکمته». خدا این دستگاه را پر از حکمت کرد تا بر تو آشکار گردد، بشناسی ذات بی زوال او را به قدرت و حکمت، آنگاه از روی یقین و علم و معرفت بگویی: الله اکبر. پس غرض از این دستگاه قوه علمی و عملی و تکمیل آنها در بشر است.»

مؤلف در فصل پنجم به مباحثی همانند «تأثیر جزر و مد در شرایط زیست، سطح زمین نه سست و نه بسیار محکم، خداوند زمین را قابل زیست خلایق فرمود، زمین هم از بین رفتنی است، کاروان مرده ها کی حرکت می کند، شیرینی انگور و ترشی غوره از کجا آمد، خرما نان و خورش و دوا و میوه است، تلقیح و عشق میان نر و ماده نخل، حبوبات تحلیل بدن را جبران می کنند، جو غذایی پر برکت و خوراک انبیا، میوه نارس را نباید خورد، فساد بشر در طبیعت هم مؤثر است، دریاها به سطح خاک تجاوز نمی کنند، گوهرهای کوچک و بزرگ از میان دریاها و بیم و امید دو دریا در وجود انسان» پرداخته است.

عناوینی همچون «تلقیح در نباتات به وسیله باد و حشرات، شب آیه خدا و منافع بسیار، اهله برای تاریخ قمری، روز روح به یاد خدا و شبش غفلت است، پس تعقل کنید که مقهور خدایید، ملکات خوب را تا چهل سالگی به دست آورید، طاغوتها پشت سر بتها خدایی می کردند، بهره های یادآوری اصل آفرینش خود، پس معاد هم باید باشد، ذرات بدن از علم خدا بیرون نیست و یا من فی السماء عظمته» در فصل ششم به چشم می خورد.