حزب پان ایرانیست به روایت اسناد

تاریخ معاصر ایران بعد از سقوط پهلوی اول از جریان های متعدد سیاسی حکایت دارد که در شکل گیری آنها افراد و احزاب مختلف نقش ایفا کرده اند. فضای نسبتاً بازسیاسی پس از سقوط رضاخان و حوادث ناشی از اشغال ایران در شهریور 1320 به دست نیروهای متفقین ، زمینه های لازم را برای رشد و بالندگی جمعیت ها، گروه ها واحزاب سیاسی فراهم آورد. در دوران حاکمیت پهلوی دوم احزاب و گروه های سیاسی باهدف مشارکت در قدرت یا پاسداری از نظام حاکم ، پا به عرصه ی وجود گذاشتند. دراین زمان احزابی پدید آمدند که با مد نظر قرار دادن جریان های مختلف سیاسی از جمله ناسیونالیسم و با تأکید بر عنصر ایرانی به فعالیّت می پرداختند. حزب «پان ایرانیست » باتکیه بر ناسیونالیسم نژادگرا کوشید در وقایع سیاسی کشور سهمی را به خود اختصاص دهد؛ اما پس از کودتای 28 مرداد، به دلیل دکترین حزب که نظام شاهنشاهی را به صورت بهترین تعریف و مصداِ ایده ی خود پذیرفته بود، گرایش به حاکمیت در میان پان ایرانیست ها رخ نمود. این امر سرفصلی جدید در تاریخ حزب بود که فعالیت های آن را در قالب اعتراض های سیاسی بروز داد. از دیگر فعالیّت های آنان توجه به مسائل ی نظیر بزرگداشت سال روزهای تأسیس ، برگزاری کنگره ها و تشکیلات درونی حزب بود.حزب در اواخر دهه ی 1340 در مقابل مشی سیاسی رژیم مخالفت هایی نشان داد و به جدا شدن بحرین از ایران معترض بود، اما با تأسیس حزب فراگیر رستاخیز در دهه ی بعد، رهبران حزب پان ایرانیست نیز انحلال حزب را اعلام کردند و به جمع آنان پیوستند.در حزب پان ایرانیست ، فقدان تعریفی دقیق از فعالیّت های حزبی ، ناکارایی ساختارتشکیلاتی حزب و تصمیمات رهبران که مشی حزب را تعیین می نمود، عمر مبارزات سیاسی حزب را کوتاه ساخت . مرکز اسناد انقلاب اسلامی ، به منظور معرفی جریان ها و گروه های فعال در تاریخ معاصر، چاپ اسناد مربوط به حزب پان ایرانیست را به سبب ارتباط آن با رخدادهای تاریخی ، مهم دانسته است .