نمایش های ایرانی - جلد هفتم: نمایش های عامیانه

جلد هفتم این مجموعه به بررسی و تحلیل نمایش های عامیانه می پردازد و در سه بخش تدوین شده است.

در بخش اول نمایشنامه های عامیانه، در بخش دوم نمایش در کوچه و در بخش سوم نمایشنامه های زنانه گنجانده شده است. روش بررسی در این کتاب به گونه ای است که ابتدا توضیح کوتاهی درباره منشأ پیدایش و چگونگی هر نوع نمایشنامه در هر بخش از کتاب داده می شود و سپس برای فهم بیشتر چند نمایشنامه به عنوان نمونه آورده می شود.

نمایش های عامیانه گونه ای دیگر از نمایش های ایرانی هستند که مانند دیگر گونه های این نمایش ها در میان لا یه های تاریخ مدفون شده اند و دیگر نام و نشانی از آنها باقی نمانده است. صادق عاشورپور نویسنده این مجموعه در آخرین برگ دفتر پژوهشش، خواسته تا با بازخوانی و روایت آنچه که بر نمایش های عامیانه گذشته، موجودیت این نمایش ها را اثبات کند؛ نمایش هایی که ماهیت وجودی شان اجرای عمومی و همگانی داشته و در همه سطوح اجتماعی، از مردم کوچه و بازار گرفته تا اشراف و دربار، مطرح بوده اند.

عاشورپور در مجلد هفتم کتابش با بررسی و ذکر نمونه هایی از 54 نمایشنامه از جمله: شاه و وزیر، شاطربازی، مالیات، دو درودگر و یک محله، دروغ سنج، مکر زنان، خواستگار، خاله خاله جون و عشق پیری این نکته را به مخاطب یادآوری می کند که نمایش های عامیانه را باید فرزند تعزیه و تخته حوضی دانست. دو نمایشی که بازیگرانش گزارشگرانی هستند در کنار تماشاگران شاهد و ناظر بر ماجرا، اما بی طرف؛ چرا که ایفاگر نقش شمر، ایفاگر نقش حسین بن علی را به شهادت می رساند؛ هم شمر، هم حسین و هم تماشاگران هر سه برای حسین بن علی (ع) اشک می ریزند.

یا در نمایش های تخته حوضی، به گونه ای دیگر شکستن بعد چهارم برای بازیگران و بازگشت از زمان و مکان دیروزین نمایش، به زمان حال و حتی انتقاد از مسایل روز خود قابل توجه است، یعنی همان چیزی که در نمایش های عامیانه نیز به عنوان اصل پذیرفته شده و مورد توجه قرار گرفته است.

نویسنده با آوردن متون نمایشنامه های عامیانه در کتابش، دریچه ای متفاوت را در نمایش های ایرانی می گشاید. او از نمایش های غالبا شادی صحبت به میان می آورد که در لایه هایش هنرمند لب به اعتراض می گشود و با زبان طنز و سخره اشاره به جامعه ای می کند که آن طور که باید باشد، نیست. نمایش هایی که امروز به زعم پیشرفت تئاتر کشور، در شهر و روستا دیگر نمونه های آن یافت نمی شود.