کوچ: بررسی موسیقی نواحی ایران

معرفی کتاب

کوچ، کتابی است درباره موسیقی نواحی مختلف ایران. جشنواره کوچ در شهریور 1381 و با شرکت حدود 160 هنرمند در خرم آباد برگزار شد و زمینه ای شد برای انتشار این کتاب. جهانگیر نصری اشرفی؛ مؤلف کتاب، در «کوچ» به معرفی و ایجاد شناسنامه ای درباره موسیقی برخی از مناطق ایران پرداخته است. در این کتاب درباره موقعیت جغرافیایی و فرهنگی، پیشینه موسیقی، خاستگاه اجتماعی موسیقی، منظومه ها در موسیقی و مقام ها و سبک های موسیقی ترکمن، مازندران، خراسان، گیلان، سمنان، طالقان، گلستان، تالش، سازها و موسیقی چوپانی و مراسمی در دو سوی البرز، نمایه مقام ها، ریزمقام ها و برخی نغمات موسیقی در فرهنگ های البرز، اطلاعاتی ارائه می شود.

ایران همیشه چهارراه بزرگ کوچ، اسکان و باز هم کوچ اقوام بی شماری بوده است که از یک سو، شیفته محل اسکان خود بوده اند و از سوی دیگر به حکم سرشت تاریخی این سرزمین می دانسته اند که از این سرزمین هم باید گذر کنند. روند عظیم مهاجرت ها و آمد و شد کوچ نشینان می تواند زمینه ای برای تحقیق و نتیجه گیری باشد. آنچه که از این همه آمد و رفت های بی نام و نشان باقی می ماند، میراثی است که این مردمان، در قالب های فرهنگی، آیینی و هنری از خود به جای گذاشته اند. یکی از این میراث ها موسیقی است. یعنی موسیقی ناب قوم های کوچ نشین ایران. جهانگیر نصراشرفی در کتاب کوچ به این گونه موسیقایی ناب پرداخته و با وارد شدن به فرهنگ این اقوام شریف، پژوهشی جامع را درباره موسیقی آنها ارایه کرده است.

بیشتر تلاش نصراشرفی در این کتاب، معطوف به معرفی و ایجاد شناسنامه ای هر چند مختصر در مورد موسیقی برخی مناطق بوده است. او سعی کرده تا موسیقی های ناشناخته این مناطق را بشناساند و با نگاهی ویژه ای که به این مساله داشته، توانسته بسیاری از گونه های موسیقایی این مناطق را ثبت و ضبط کند و در دفتر تاریخ موسیقی ایران ماندگار کند. او در واقع خواسته تا نغمات و مقام هایی که با نام و ساختار مشترک در چند ناحیه فرهنگی متفاوت روایج داشته و دارای منشا قومی نبوده اند را بازشناسایی کند و به مخاطبش معرفی کند.

او در ابتدای کتاب ابتدا به سراغ یکی از غنی ترین موسیقی های قومی ایران یعنی موسیقی ترکمن رفته و پیشینه این موسیقی و خاستگاه اجتماعی آن را تبیین کرده است. او همچنین منظومه های موسیقی ترکمن را تشریح می کند و با آوردن نمونه های عینی این منظومه ها را به مخاطبش معرفی می کند. او در بخش دوم کتابش موسیقی مازندران را مورد تحلیل قرار می دهد و نغمات و ریزمقام های شرق و غرب مازندران را موشکافی می کند. او در این بخش تقریبا بیشتر منظومه های اصیل موسیقی مازنی را تجریه و تحلیل می کند. اما یکی از بخش های مهم کتاب اشرفی، فصل سوم و یعنی نگاهی به منظومه های خراسان است. او در این بخش با رویکردی ریزبینانه منظومه های بی نظیر استان خراسان را تشریح کرده است.