دانش نامه احادیث پزشکی (فارسی)

معرفی کتاب

مراحل تحقیق و تدوین برای اطّلاع پژوهشگران از تلاشهایی که برای تهیه دانش نامه احادیث طبّی انجام یافته، به سیر جمع آوری، تحقیق و تدوین آن از آغاز تا انجام، اشارهای کوتاه می شود.
1. نقطه آغاز
جمع آوری احادیث طبّی از متون دینی، با هدفی که شرح آن گذشت، از احادیث درباره دستگاه های مختلف بدن آغاز شد، بدین ترتیب که طرح جمع آوری این احادیث، براساس تقسیم بندی فیزیولوژیک بدن، توسط فاضل گرامی جناب آقای احمد سعادتفر تهیه شد و به وسیله یکی از فضلای همکار در دارالحدیث، جناب آقای مرتضی خوش نصیب، احادیث مربوط از طریق کلیدْ واژههای اصلی و مرتبط، جمع آوری گردید.
2. تنظیم ابتدایی
پس از جمع آوری احادیث و مرتبط ساختن آنها با طرح اوّلیه توسط آقای سعادتفر، تنظیم اوّلیه روایات بخش سوم، توسط اینجانب انجام شد. در ادامه کار به این نتیجه رسیدم که آنچه جمعآوری شد، برای تحقّق اهداف مورد نظرکافی نیست و برای این منظور، لازم است احادیثی که بیانگر دیدگاه های پیشوایان اسلام درباره علم پزشکی، آداب آن، رهنمودهای پزشکی، بیماری و حکمتهای آن، وظایف بیمار، پرستاری، عیادت بیمار و خواصّ درمانی غذاها و گیاه ها وارد شده است، به این مجموعه افزوده شود. بخشی از موارد مورد نیاز را از منابع تهیه شده در دارالحدیث، خود انتخاب کردم و بخش دیگری، توسط یکی دیگر از فضلای همکار در دارالحدیث، جناب آقای محمّد تقی سبحانی نیا انجام گرفت.
شایان ذکر است که مسئولیت ارزیابی و انتخاب احادیث، عنواندهی و سازماندهی آنها به صورت کتاب، با نگارنده این سطور بوده است.
3. ارجاع به منابع (مصدریابی)
پس از تنظیم ابتدایی دانشنامه و رفع نسبی نواقص آن، جهت ارجاع به منابع و تخریج احادیث، به قسمت مربوط تحویل گردید. در این مرحله، از طریق برنامههای نرمافزاری جستجوهای لازم انجام شد و نشانی مصادر یافت شده، بر اساس میزان اعتبار آنها تنظیم گردید و اگر متن قویتری یافت شد، جایگزین متن اصلی گردید.
در زمینه ثبت احادیث، نکتههای زیر مورد توجّه بوده است:
الف روایات تکرار شده در منابع مختلف، حذف شده است، مگر در موارد ذیل:
1. وجود داشتن نکته مهمّی در متن حدیث؛

2. تفاوت لفظی در متون نقل شده از طریق شیعه و سنّی.

3. تکرار در چند باب مختلف، مشروط به این که روایت، طولانی نباشد.
در غیر از این موارد، نشانی روایتهایی که در منابع مختلف تکرار شده، طبق آیین نامه در پاورقی حدیث اخذ شده، افزوده می شود.
ب اگر دستیابی به منابع اوّلیه مقدور باشد، حدیث از آنها نقل میشود؛ وگرنه، از منابع واسطه نقل می شود.
ج با توّجه به این که بحارالأنوار از جوامع روایی شیعه و کنزالعمّال از جوامع روایی اهل سنت بهشمار می رود، لذا نشانی آن دو برای سهولت مراجعه خوانندگان در پایان نشانیها ذکر می شود.
د پس از ذکر مصادر حدیث در پاورقی، گاه با تعبیر «همچنین، ر. ک:» ارجاعاتی به برخی منابع داده میشود. قابل توجّه است که در این گونه موارد، متن مورد ارجاع، گاه با متن کتاب، تفاوت فاحش دارد. در عین حال، ملاحظه آن برای محقّق، سودمند است.

4. نقد متن و تنظیم نهایی
پس از تخریج مصادر و حروفچینی ابتدایی، متن کتاب توسط یکی دیگر از فضلای همکار در دارالحدیث، جناب آقای رسول افقی، مورد بازبینی و نقد قرار گرفت و همراه با پیشنهادهایی به اینجانب ارائه گردید. با عنایت به پیشنهادهای ارائه شده، مجددا متن کتاب، توسط نگارنده مورد بازبینی و دقت قرار گرفت و اصلاحات لازم از نظر شکل و محتوا در آن انجام شد.

5. تهیه مدخلها و تحلیلهای مورد نیاز
پس از انجام مراحل یاد شده، آخرین مرحله تدوین دانشنامه احادیث طبّی، یعنی تهیّه مدخل و تحلیلها و توضیحات مورد نیاز، توسط نگارنده انجام شد و با عنایت به نکات جدیدی که به هنگام تهیه تحلیلها به نظر رسید، ضمن افزوده شدن برخی از ابواب و عناوین جدید، چینش قبلی در بخشی از کتاب، تغییر کرد.

6. چگونگی نگارش احادیث
مهمترین نکاتی که در نگارش احادیث لحاظ شده، از این قرار است:
الف متن انتخابی در صورت امکان، جامعترین، استوارترین و معتبرترینِ متون است.
ب از نگاه ما احادیث رسیده از اهل بیت علیهمالسلام، در واقع، حدیث رسول خداست. در تصریح به این مطلب، امام رضا علیه السلام می فرماید:
إنّا عَنِ اللّهِ وعَن رَسولِهِ نُحَدِّثُ. «1»
ما (اهل بیت)، از خدا و پیامبرش حدیث می کنیم.
نیز امام صادق علیهما السلام می فرماید:
حَدیثی حَدیثُ أبی، وحَدیثُ أبی حَدیثُ جَدّی، وحَدیثُ جَدّی حَدیثُ الحُسَینِ، وحَدیثُ الحُسَینِ علیهالسلام حَدیثُ الحَسَنِ علیهالسلام، وحَدیثُ الحَسَنِ حَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیهمالسلام، وحَدیثُ أمیرِ المُؤمِنینَ حَدیثُ رَسولِ اللّهِ صلیاللهعلیهوآله، وحَدیثُ رَسولِ اللّهِ قَولُ اللّهِ عزوجل.
حدیث من حدیث «2» پدرم، و حدیث پدرم حدیث جدّم، و حدیث جدّم حدیث حسین، و حدیث حسین، حدیث حسن، و حدیث حسن، حدیث امیرمؤمنان، و حدیث امیرمؤمنان، حدیث پیامبر خدا، و حدیث پیامبر خدا، سخن خداست.
از این رو، کلمه «حدیث» در عنوان کتاب، این معنا را می رساند که همه احادیث پیامبر صلی الله علیه وآله و خاندان پاک او مورد استفاده و استناد کتاب، قرار گرفته است.
ج احادیث پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت تا امام مهدی (عج)، به ترتیب تاریخی ثبت میشوند. البته ممکن است گاه هماهنگی چند روایت در مضمون، موجب گردد که این ترتیب، رعایت نشود.
د اگر حدیثی هم از پیامبر صلی الله علیه وآله و هم از اهل بیت علیهمالسلام روایت شده باشد، آنچه از پیامبر خدا نقل شده در متن قرار می گیرد و به روایت دیگر در پاورقی اشاره می گردد.
ه احادیث با نام پیامبر صلی الله علیه وآله و اهل بیت علیهم السلام آغاز می شود، مگر آن که متن روایت، مقتضی ذکر نام راوی باشد که در این صورت، نام کتابی که حدیث از آن نقل شده، در آغاز می آید.
و پیامبر خدا و اهل بیت آن بزرگوار، اسما و القاب متعدّدی دارند که در نقل مطالب، یکی از آنها انتخاب شده است.
ز پس از ذکر پیامبر خدا با جمله «صلی الله علیه وآله» و پس از ذکر اهل بیت آن حضرت با جمله «علیه السلام» و پس از ذکر فاطمه زهرا با جمله«علیهاالسلام»، نسبت به آنان ادای احترام می شود، هر چند در منبع اصلی با الفاظ دیگری از آنان تکریم شده باشد.

7. اقدامهای بعدی
ویرایش، شرح لغات، مقابله و تصحیح، اعراب گذاری و ترجمه مدخل ها و تحلیل ها، اقدامات جنبی مهم دیگری است که توسط کارشناسان خبره، انجام شده، کتاب، آماده انتشار می گردد.