درک شهری از مشروطه: مقایسه حوزه مشروطه خواهی اصفهان و تبریز

معرفی کتاب

کتاب درک شهری از مشروطه: مقایسه حوزه مشروطه خواهی اصفهان و تبریز، نوشته موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران است و در انتشارات رسول جعفریان منتشر شده است.

با نگاهی به بیش از یک صد رساله سیاسی در طول سالهای 1324-1330 درباره ی مشروطه که دکتر ایرج افشار فهرست این رسالات را در مقدمه کتاب " قانون قزوینی " آورده اند و با بررسی بسیاری رسالات دیگر از جمله ده ها عناوینی که در کتاب" بنیاد اندیشه های سیاسی عصر مشروطیت" به کوشش دکتر موسی نجفی جمع آوری شده و توسط موسسه مطالعات تاریخ معاصر منتشر شده است، میتوان دریافت که ابهام فراوان و عدم نتیجه گیری مطلق در پاسخ به سوال «مشروطه اصلا چیست؟» مهم ترین نکته ای است که از دید تئوریک درباره این جنبش پر سر و صدا وجود داشته و دارد، این مساله در بسیاری موارد باعث سر درگمی عوام و حتی نخبگان و علما نیز شده است و در حال حاضر نیز مورد مناقشه است.
این ابهام شامل چند پرسش است: ماهیت مشروطه چیست و مولفه های اصلی آن کدام است؟مشروطه با مضامین دینی چه ارتباطی دارد؟ و بالاخره این که نشانه های موجود تحقق کدام نوع مشروطه را نشان می دهد؟

معطوف به اهمیت مطالب ذکر شده در سطور بالا ، آنچه به بحث این اثر مربوط می شود توجه به نکته ای است که از ابهام مناقشه ی ذکر شده بکاهد و آن اینکه یکی از زمینه های این ابهام در گرو آن است که بدانیم از " مشروطه" در کدام حوزه جغرافیایی-فکری ایران سخن میگوییم؟ شرح مطلب آن که آن زمان چند حوزه ی فکری یا چند مکتب فکری در ایران وعراق وجود داشت که هر کدام ویژگی های خاص خود را داشتند. این در حالی بود که تهران، به عنوان مرکز، از هر کدام از این مکتب های فکری، بهره ای در خود جای داده بود.

آنچه در کتاب درک شهری از مشروطه، ویژه مورد توجه ماست، تقسیم بندی داخل ایران به دو حوزه ی فکری است. نخست حوزه ی فکری تبریز که شامل سه شهر حاشیه ای آن، یعنی رشت، زنجان و قزوین هم می شود، و دیگری حوزه ی فکری اصفهان که شامل فارس و کاشان است. این دو حوزه از جهاتی در تفسیر مشروطه و نیز جنبه های رفتاری در جنبش تحول خواهی مشروطه، با یکدیگر متفاوتند و البته این تفاوتها سازمان یافته و قابل پژوهش و تعقیب است. در واقع توجه به درک شهری از مشروطه و پرداختن به تفاوت ها و تاثیرات متقابل حوزه ی فکری- جغرافیایی اصفهان و تبریز در جریان مشروطیت، هدف اصلی پدید آمدن مجموعه پیش روست.