دانشنامه فلسطین - جلد پنجم: س - ش

معرفی کتاب

دانشنامۀ هشت جلدی فلسطین در حقیقت نخستین دانشنامۀ تفصیلی دربارۀ فلسطین به زبان فارسی است. البته پیش از این، فرهنگ جامع فلسطین در سه جلد توسط مجید صفاتاج گردآوری و تدوین شده بود. دانشنامه هشت جلدی فلسطین، در حقیقت نسخۀ تکمیلی فرهنگ جامع فلسطین است.
ایدۀ نخستین در این زمینه، ترجمۀ دوره چهار جلدی الموسوعۀ الفلسطینیۀ (دایرۀ المعارف فلسطین) بود که در تدوین آن بیش از 230 محقق از کشورهای عربی سهیم بودند. این دایرۀ المعارف به تحقیق و تدوین مدخل هایی پرداخته است که تا پایان سال 1983 را در برمی گیرد. در نتیجه، به بسیاری از رخدادها همانند مواضع کشورهای اسلامی، انقلاب اسلامی ایران، مقاومت اسلامی لبنان، انتفاضه، طرح های صلح و روند سازش با اسراییل و... در آن پرداخته نشده است. بنابراین مترجمان «الموسوعۀ الفلسطینیۀ» بر آن شدند تا با تشکیل سازمان علمی دانشنامۀ فلسطین، علاوه بر ترجمۀ آن با پژوهش و تألیف در زمینه های دیگر، مدخل های جدیدی را نه تنها دربارۀ مسائل بین سال های 2010- 1982، بلکه مدخل هایی که می توان در فرهنگ و تمدن مردم فلسطین و تاریخچۀ و مبارزات آنها یا مسائل مربوط به آنها افزود، بدان بیافزایند.
فعالیت ها برای پژوهش، تدوین و تألیف دانشنامه از سال 1370 شروع و برنامه ای مفصل برای گردآوری فیش ها و اطلاعات لازم از زبان های فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی تنظیم شد. بی گمان، فلسطین محور اصلی تحقیقات و تتبعات این دانشنامه و موضوعات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن است. از این رو، در زمینه های متعددی چون جغرافیا و شاخه های متعدد آن، مسائل اجتماعی، قوم شناسی، جامعه شناسی، مسائل سیاسی، نظامی- امنیتی و اقتصادی تحقیق و پژوهش صورت گرفت. در این زمینه، اسناد و منابع دست اول موجود در کشورهای عربی، رژیم اسراییل و نیز تحقیقات جدید آکادمیک غربی مورد توجه و نظر پژوهشگران این دانشنامه بوده است.
از جمله منابع دیگر پژوهش گران این دانشنامه، باید از روزنامه ها و مجله ها (فارسی، عربی، لاتین و عبری) و گزارش های خبری، به ویژه آرشیو خبرگزاری های مختلف یاد کرد. تحقیق دربارۀ رویدادهای مرتبط با مسائل فلسطین در خاورمیانه در دهۀ 1980 و 1990، مذاکرات پنهان و آشکار در منطقه، اردوگاه های فلسطینی یا حوادث و رویدادهای سرزمین های اشغالی که تاکنون به صورت مدون انجام نشده بود، مدیون آرشیو خبرگزاری های گوناگونی از سراسر جهان به ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی است.
در دانشنامۀ فلسطین بیش از چهار هزار مدخل وجود دارد که بیش از هزار مدخل آن، مقاله های پژوهشی و تألیفی جدید است. شایان ذکر است که گاه افزوده های تحقیقی به مدخل های ترجمه شده اضافه شده است. از مجموعه مدخل های این دانشنامه، بیش از سه هزار مدخل اصلی و بیش از هزار مدخل ارجاعی (یعنی توضیحات آن در دیگر موضوعات آمده است) است که همگی بر اساس حروف الفبا تنظیم شده و خواننده به راحتی می تواند مطالب مورد نظر خود را در آن بیابد.
جلد اول از دانشنامۀ فلسطین 666 صفحه است. این جلد با مدخل آب (طرح شیرین کردن) شروع می شود و با مدخل انتفاضه به پایان می رسد. اخوان المسلمین، اسراییل، اردوگاه های فلسطینی، اردن و فلسطین، اعلامیۀ بالفور، آوارگان و اتحادیۀ عرب از جمله مدخل های این جلد است. وجود تعداد زیادی عکس و نقشه از ویژگی های این دانشنامۀ هشت جلدی، به ویژه جلد اول است.
جلد دوم از دانشنامه که 669 صفحه دارد با مدخل انتفاضه الاقصی شروع می شود. این مدخل 27 صفحه توضیحات دارد که به همراه توضیحات انتفاضۀ 1987، 55 صفحه می شود. آخرین مدخل از این جلد به پیمان ملی فلسطین اختصاص یافته است.
جلد سوم حروف ت تا ح را با 657 صفحه شامل می شود. تاریخچه ای از فلسطین، تجاوزات اسراییل به لبنان، ترکیه و اسراییل، تسلیحات هسته ای اسراییل، جامعۀ ملل و فلسطین، جغرافیای فلسطین، جمعیت دفاع از ملت فلسطین، جنبش اسلامی در فلسطین، جنگ های عرب ها و اسراییل و جنبش جهاد اسلامی از جمله مدخل های این جلد است.
مدخل های حروف ح تا ژ، در جلد چهارم با 672 صفحه به رشتۀ تحریر درآمده است. حماس، حکومت مصر، حکومت صهیونیستی، خاورمیانه، تاریخچۀ دولت اسراییل، دیوار حائل، روز قدس، زنان و انتفاضه و توافق نامۀ ژنو (2003)، از جمله مدخل های این جلد است.
چهار جلد اول طی سال های 83- 1380 به چاپ رسید ولی چهار جلد بعدی در سال 1390 چاپ شد. جلد پنجم با 654 صفحه، مدخل های دو حرف س و ش را شامل شده است. ساف یا سازمان آزادیبخش فلسطین با حدود 50 صفحه یکی از نخستین مدخل های این جلد است. تاریخچۀ ساف، تحولات این سازمان، مواضع آن، ساختار تشکیلاتی و روابط خارجی آن از بخش های تشریحی دیگر در این 50 صفحه است. سازمان جاسوسی اسراییل، سازمان کنفرانس اسلامی و فلسطین، سازمان ملل متحد و فلسطین، سایکس پیکو، سپتامبر سیاه، سیاست خارجی اسراییل، سینمای اسراییل، آریل شارون، فتحی شقاقی، شوروی و فلسطین، شهرک سازی ها و شین بت از مدخل های دیگر جلد پنجم است.
جلد ششم مدخل های حروف ص تا ق را دربرگرفته است. صلح خاورمیانه، صهیونیسم و شاخه های متعدد آن، طبریه، طولکرم، عراق و فلسطین، عرب های اسراییل، غزه، فتح، فرانسه و اسراییل، فرهنگ فلسطین، قدس و عزالدین قسام، بخشی از مدخل های این جلد به شمار می رود که مشتمل بر 734 صفحه است. مدخل های حروف ک تا م در جلد هفتم به نگارش درآمده است. بخشی از مدخل های این جلد عبارت است از: کادیما، کرانۀ غربی، کمپ دیوید اول، گردان های ابوعلی مصطفی، لیکود و مساجد فلسطین. این جلد نیز 774 صفحه دارد.
جلد هشتم که آخرین جلد از دانشنامۀ فلسطین است 629 صفحه دارد و مشتمل بر حروف ن تا ی است. نابلس، ناصره، نژادپرستی صهیونیستی، نظام سیاسی و حزبی اسراییل، طرح نقشه راه، نوار غزه، نهاد خودگردان فلسطین، وای ریور، هرتزل، اسماعیل هنیه، هولوکاست، یهودی سازی اسامی شهرها، یهودی سازی قدس و یهودیان ایران و کشورهای عربی از جمله مدخل های این جلد است.
توضیحاتِ بعضی از مدخل ها در حد یک کتابچه است و این امر نگارش مقاله یا مطالب تألیفی را نسبتاً آسان می کند. استفاده از عکس، نقاشی ها و نقشه ها جلوه ای ویژه به این دانشنامه بخشیده و صبغۀ تحقیقی آن را تکمیل کرده است.