دانش سیاسی در حوزه علمیه قم

معرفی کتاب

اهدافی که کتاب دانش سیاسی در حوزه علمیه قم دنبال می کند، عبارتند از: 1.مطالعه درجه دوم دانش سیاسی در حال تکون در حوزه پس از انقلاب اسلامی؛ 2. بررسی سرشت و ماهیت دو نوع دانش سیاسی حوزوی و دانش سیاسی حوزه ای؛ 3. بررسی چشم انداز دانش سیاسی حوزه و تحولات احتمالی پیش روی آن.

از آنجا که رسالت اصلی این پژوهش، توصیف و تحلیل دانش سیاسی در حال تکونی است که در سال های پس از پیروزی انقلاب اسلامی در فضای فکری حوزه علمیه قم، ظهور و بسط یافته است؛ تبعاً مهم ترین پرسش این اثر نیز به پرسش از «سرشت و مختصات دانش سیاسی در حوزه علمیه» اختصاص می یابد. گرچه ظاهراً در این پرسش، بیشتر «دانش سیاسی حوزوی» که حوزه در آن، وصف مقوم است مورد توجه قرار گرفته است، اما بررسی گونه دوم دانش سیاسی در حوزه، نیز بخشی از رسالت این پژوهش نیز به حساب می آید. در راستای پرسش اصلی این اثر، پرسش های دیگری نیز وجود دارد که خصلتی فرعی دارند و در تشریح اهداف پژوهش به ما یاری می رسانند. این پرسش ها عبارتند از:

1. شاخه های دانش سیاسی در حوزه علمیه قم کدام اند و چه تفاوت های روشی و محتوایی با دانش سیاسی متداول در مراکز آکادمیک دارند؟

2. دانش سیاسی حوزوی برحسب چه منطق و اسلوبی تولید می شود؟ مفاد سلبی و ایجابی تولید شده در دانش سیاسی حوزوی کدامند؟ ظرفیت ها و محدودیت های تولید دانش سیاسی در حوزه علمیه قم چیستند؟

3. عوامل اجتماعی و معرفتی ظهور مراکز دورگه آموزشیو پژوهشی در عرصه علوم سیاسی در حوزه علمیه قم کدامند؟

4. نهادها و مراکزی که طی این سه دهه به توزیع و احیاناً تولید دانش سیاسی پرداخته اند، کدامند؟

5.ظرفیت ها و محدودیت های هریک از مراکز در بسط و نهادینه کردن دانش سیاسی در حوزه علمیه قم چیستند؟

فرضیه و پاسخ اولیه ای که عناصر و ارکان این اثر را به هم پیوند می دهد، پاسخی است دوبخشی. بخش اول آن به مثابه چارچوب و بخشی دیگر آن به عنوان عامل، سرشت و ماهیت دانش سیاسی در حوزه علمیه قم را به فهم ما درمی آورد:

1. دانش سیاسی حوزه علمیه قم، برآیند تعامل و ترابط سه مؤلفه نص اسلامی، روحانیت(به عنوان مفسر) و شرایط اجتماعی و سیاسی است. به سخنی دیگر، دانش سیاسی حوزوی در درون یک مثلث شکل می گیرد که در رأس آن نص دینی است و در یک قاعده اش روحانیت است که نیازهای عصر خویش را به صورت پرسش های تاریخی به نص، عرضه و از آن، راه حل مطالبه می کند و در قاعده دیگر مثلث، شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی قرار دارد که بر آن نیازها و پرسش ها تأثیر و تبعاً آنها را در هر دوره ای متفاوت می سازد؛

2. شرایط جدید پس از پیروزی انقلاب اسلامی، که روحانیت را مجبور می کرد زندگی سیاسی مؤمنان را برحسب نشانه های نص، مفهومی کند، سبب تکوین دانش های سیاسی مستقل و نیز رواج مطالعات سیاسی در فضای علمی حوزه علمیه قم گردیده است.

در اینجا بیان این نکته ضرورت دارد که علاوه بر اینکه روش مطالعه این اثر روش جامعه شناسانه است، این برای نخستین بار است که در رساله ای مستقل و به طور تفصیلی دانش سیاسی حوزه مورد مطالعه قرار می گیرد. علاوه بر این، برخلاف عده ای که معتقدند دانش سیاسی در حوزه برخاسته از ملاحظات قدرت سیاسی است، از بالندگی و سرزندگی این دانش سخن می گوید و تأثیرات آن بر قدرت را نیز مورد تحلیل قرار می دهد.

کتاب دانش سیاسی در حوزه علمیه قم در چهار فصل سامان یافته است.

فصل اول به کلیات و تمهیدات نظری بحث اختصاص یافته است که برآیند آن، هم افق شدن مخاطب با دغدغه های اصلی مؤلف است.

در فصل دوم مؤلف می کوشد شرایطی را که به ظهور شاخه های متعدد دانش سیاسی در حوزه پس از انقلاب منجر شده است،مورد مطالعه قرار دهد. رویکردهای متنوعی که در حوزه علمیه به دانش سیاسی شده است نیز از مباحث مهم همین فصل است.

در فصل سوم نیز مؤلف کلیه شاخه های دانش سیاسی در فضای علمی حوزه و نیز وضعیت موجود آموزشی و پژوهشی آنها را مورد بررسی قرار می دهد.

فصل چهارم نیز به مطالعه مراکز دورگه آموزش دانش سیاسی در حوزه علمیه قم همت گماشته است. محدودیت ها و چشم انداز دانش سیاسی آخرین گفت و گوهای این اثر است.