معجزه شناسی

معرفی کتاب

اعجاز در لغت به معنای ناتوان کردن و در اصطلاح امر خارق العاده ای است که پیامبران به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند و آدمیان دیگر از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. اعجاز با سایر خوارق عادات تفاوت دارد. این دو، در هدف، قلمرو، استناد به فراطبیعت، سیره و منش مجریان، ابزارها و وسائل با هم متفاوتند. معجزه در مسیحیت سنتی به حوادثی گفته می شود که عامل فراطبیعی داشته باشد و در مسیحیت جدید، نوعی طفره و گریز از نظم و قانون طبیعت و مناقض آن شمرده می شود. با توجه به وجود نیرویی خارق عادت در انسان، دست کم امکان اعجاز ثابت می شود. مواردی چون خواب مصنوعی، تله پاتی و احضار ارواح از این نیرو حکایت می کند. با اذعان به جوهر نفسانی انسان و توان فوق العادة آن و نیز جهان غیب و ملکوت، دو عنصر سازندة اعجاز شناخته می شوند. معارف تاریخی و دینی به این هر دو گواهی می دهند. برخی اعجاز را با علم و دانش مخالف دانسته اند، زیرا به گفتة آن ها علم نشان می دهد که هیچ رخدادی در جهان هستی بدون سبب خاص به وجود نمی آید. در پاسخ باید گفت که اعجاز با تصادق و بی نظمی مرادف نیست و از سوی دیگر، تجربه گرایی محض نیز نمی تواند دربارة قانونمندی جهان طرحی ارائه دهد. حس و تجربه نمی توانند وجود پدیده هایی خارج از قلمرو خود را نفی کنند. اما آیا اعجاز با اصل علیت تنافی دارد؟ اشاعره قانونمندی نظام جهان را نمی پذیرند و قدرت و مشیت خداوند را مقید به هیچ قید عقلی نمی دانند. در کلام و حکمت، نقدهای بسیاری بر این نظریه وارد آمده است. به اعتقاد شیعه، قدرت خداوند با آن که نامحدود است، به فعل قبیح تعلق نمی گیرد، زیرا خداوند با نقص ها و شرور هیچ سنخیتی ندارد. اما برخلاف اشاعره، عده ای نیز جانب نظام علّی ـ معلولی جهان را می گیرند و می کوشند معجزات پیامبران الهی را توجیه و تأویل کنند. این اندیشة طبیعت مدار، همة هستی را منحصر در امور طبیعی و مادی می داند. باید گفت که این اندیشة نادرست از گونه ای معرفت شناسی ناشی می شود که با دین و تدین سازگاری ندارد. قرآن کریم قانون علیت عمومی را پذیرفته است، اما از تأثیرگذاری موجودات غیرمادی نیز سخن گفته است. اما عقل نیز پذیرش معجزه را ممکن می داند و آن را محال ذاتی یا محال وقوعی به شمار نمی آورد. اصل علیت با مصادیق آن متفاوت است و نیز گستره ای فراتر از طبیعت را شامل می شود. حکمت اساس اعجاز، اثبات رسالت الهی پیامبران است. برای اثبات نبوت، راه های گوناگونی وجود دارد که اعجاز یکی از آن هاست. اما آیا ارائة اعجاز پیوند منطقی و تلازم عقلی با اثبات نبوت دارد؟ برخی شبهاتی را در این زمینه مطرح ساخته اند که براساس تصویری نادرست از مفهوم معجزه است. یکی از بحث های اساسی، تفاوت معجزه های پیامبران با یکدیگر است. در دین اسلام، قرآن، آیت جاویدان پیامبر خاتم(ص) است. خود قرآن دربارة اعجاز خود، تحدی کرده است. حد نصاب این تحدی هم یک سوره است و قلمرو زمانی و مکانی آن نامحدود. برخی راز ناتوانی بشر در مانندآفرینی قرآن را «صرفه» یعنی سلب انگیزه و ارادة این کار است و نه متن آن. این نظریه نادرست است و وحی خداوندی با وجود تلاش های بی فرجام مخالفان و کافران، همچنان مانندناپذیر مانده است. کرانه های اعجاز قرآن ناپیداست. ساختار ظاهری متن قرآن، یعنی آرایه ها، واژگان، بلاغت، نظم و اسلوب، تصویرپردازی، تمثیل، استعاره و کنایه و مواردی از این دست، یک افق از آفاق اعجاز قرآن است. دلیل دیگر، وجود معارف بی مانند قرآن، آن هم از زبان پیامبر امی است؛ معارفی چون خدای جهان، انسان، نبوت، اشاره های علمی، و اخلاق قرآنی. پیراستگی از اختلاف و تناقض نیز ساحت دیگر اعجاز قرآن است.
همة این آفاق به تفصیل در تاریخ فکر و اندیشة اسلامی مورد پژوهش قرار گرفته اند. اندیشة اعجاز در گذر تاریخ اسلامی، حرکتی سریع و پردامنه داشته است. بررسی قله های این اندیشه در چند قرن مختلف، از شکوه بی مانند فرآورده های فکری این عرصه خبر می دهد و ما را با مفهوم اعجاز قرآن بیش تر آشنا می کند.

کتاب حاضر از 6 فصل تشکیل شده است:

1.فصل نخست: چیستس اعجاز

2.فصل دوم: هستی اعجاز

3.فصل سوم: چرایی اعجاز

4.فصل چهارم: چگونگی معجزات

5.فصل پنجم: آفاق و کرانه های اعجاز قرآن

6.فصل ششم: اندیشه اعجاز