دیپلماسی عمومی آمریکا در خاورمیانه

معرفی کتاب

دیپلماسی عمومی یکی از بحث برانگیزترین موضوعات در حوزه ی روابط بین الملل و ارتباطات سیاسی در دهه ی آغازین قرن 21 است. احیای مجدد دیپلماسی عمومی ناشی از بافت و زمینه ی به وجود آمده از دوره ی پس از 11 سپتامبر میلادی و اعلان جنگ علیه تروریسم است که به طور گسترده شبه نظامیان اسلامی ضد آمریکا/غرب را از طریق مداخله نظامی در کشورهای مسلمان (افغانستان و عراق) مورد هدف قرار می داد. در واقع آمریکا در زمینه ی تلاش جهانی در زمینه ی فتح قلوب و اذهان شهروندان بومی منطقه ی خاورمیانه یک کشور پیشرو محسوب می شود.

در پژوهش حاضر که دوره زمانی 2001 تا 2012 مد نظر می باشد، ضمن بهره بردن از منابع تولید شده پیرامون دیپلماسی عمومی و قدرت نرم آمریکا در دو حوزه زبان های فارسی و انگلیسی، تلاش بر آن است که پس از بررسی پیشینه دیپلماسی عمومی و قدرت نرم آمریکا، آثار و پیامدهای برنامه ها و فعالیت های دیپلماسی عمومی این کشور بر صلح و امنیت منطقه خاورمیانه بررسی و تبیین گردد. در ادامه جهت تبیین دقیق موضوع مورد پژوهش، به چهار نمونه افغانستان، عراق، موضوع فلسطین اشغالی و جمهوری اسلامی ایران به عنوان مطالعه موردی پرداخته می شود.

کتاب از پنج فصل تشکیل شده است.

در فصل اول این نوشتار تلاش شد کلیات پژوهش موضوع مورد بررسی، تبیین و تشریح گردد.

در فصل دوم پس از ذکر تاریخچه ی کوتاهی از مفهوم دیپلماسی عمومی، به نقش، جایگاه و اهمیت دیپلماسی و دیپلماسی عمومی از منظر هر یک از نظریه های کلان روابط بین الملل (واقع گرایی، نوواقع گرایی، لیبرالیسم، نولیبرالیسم و سازه انگاری) پرداخته شد. و اینکه هر یک از این نظریه ها چه دیدگاهی نسبت به دیپلماسی و دیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری در عرصه ی سیاست خارجی دارند. در این فصل همچنین بیان شد که مفاهیمی همچون قدرت نرم و دیپلماسی عمومی (ایجاد جذابیت و دستیابی به قلوب و اذهان مردم سایر کشورها) عمدتاً برآمده از نظریه های لیبرالیسم و نولیبرالیسم است و در مقابل تاکید بر مفاهیمی همچون قدرت سخت و نظامی گری (سیاست چماق و هویج در برابر دولت ها و ملت ها) برآمده از نظریه های واقع گرایی و نوواقع گرایی است.

در فصل سوم پس از ذکر تاریخچه ی مختصری از دیپلماسی عمومی آمریکا به ماهیت، ساختار و اهداف دیپلماسی عمومی آمریکا بعد از 11 سپتامبر پرداخته شد. در این فصل اشاره شد که دیپلماسی عمومی به کار گرفته شده توسط آمریکا در دوره پس از 11 سپتامبر، که با هدف کاهش میزان تنفر و بیزاری مردم جهان از آمریکا طراحی و تدوین گردید، در عمل نه تنها نتیجه ای جز شکست به دنبال نداشت، بلکه منجر به افزایش بیشتر آمریکا ستیزی در منطقه خاورمیانه گردیده است.

و در فصل های چهارم و پنجم در جهت اثبات فرضیه ی این پژوهش به چهار نمونه از مواردی که به طور مستقیم متاثر از سیاست خارجی آمریکا بعد از 11 سپتامبر بودند پرداخته شد.(افغانستان، عراق، موضوع فلسطین اشغالی و جمهوری اسلامی ایران) در این فصل ها با استناد به نظرسنجی ها، تعداد حملات انتحاری و تعداد نظامیان آمریکایی کشته شده، روشن گردید که دیپلماسی عمومی آمریکا در این چهار کشور، نتیجه ای جز بی ثباتی، ناامنی(به استثنای ایران) و افزایش میزان آمریکا ستیزی به همراه نداشته است. این در حالی است که همگان بر پیروزی نظامی و سخت افزاری آمریکا در این کشورها (افغانستان و عراق) اذعان دارند ولی از بعد نرم افزاری و دیپلماسی عمومی چنین اجماعی وجود ندارد.

یافته های پژوهش بیان می دارد که استفاده و به کارگیری دیپلماسی عمومی به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای سیاست خارجی آمریکا در راستای تامین و ارتقای منافع ملی این کشور از سابقه ای نسبتاً طولانی برخوردار است. دیپلماسی عمومی در عرصه سیاست خارجی آمریکا گاهی مورد توجه و گاهی مورد کم توجهی قرار گرفته است. در طول دوران جنگ سرد، این ابزار به خوبی مورد استفاده قرار گرفت و قدرت سخت صر فاً یک قدرت نظامی بازدارنده بود، اما قدرت نرم به طور عام و دیپلماسی عمومی به طور خاص سیستم شوروی را از داخل دچار فرسایش کرد، به طوری که شوروی سابق در اوج قدرت نظامی خود فروپاشید.

آمریکا نیاز به دیپلماسی عمومی را پس از 11 سپتامبر 2001.م احساس کرد، اما هنوز نتوانسته است خود را با پیچیدگی های به کارگیری قدرت نرم در عصر اطلاعات جهانی تنظیم کند. می توان گفت مشکل اصلی در زمینه ی قدرت نرم و دیپلماسی عمومی، اولویت قایل نشدن برای آن و قلّت منابع اختصاص داده شده برای تولیدات آن است. هزینه ی کل برنامه های مربوط به دیپلماسی عمومی در وزارت خارجه و پخش برنامه های بین المللی در آمریکا روی هم رفته حدود یک میلیارد دلار است که این رقم برابر با 29/. درصد بودجه نظامی آمریکاست. بنابراین می توان گفت آمریکا همچنان بسیار کمتر از دیگر کشورهای مطرح دنیا روی قدرت نرم به طور عام و دیپلماسی عمومی به طور خاص سرمایه گذاری می کند. این بیش از هر چیز ناشی از منطق حاکم بر سیاست خارجی آمریکا، یعنی واقع گرایی است. منطقی که جایگاه و نقش چندان مهمی برای دیپلماسی عمومی در عرصه ی سیاست خارجی قایل نیست. به عبارت دیگر می توان گفت با نظریه های واقع گرایی و نوواقع گرایی جنبه های بیشتری از سیاست خارجی آمریکا در دوره پس از 11 سپتامبر را می توان تبیین نمود. اگرچه باید به این مسئله توجه نمود که نظریه های واقع-گرایی و نوواقع گرایی قادر به تبیین تمامی ابعاد و جنبه های سیاست خارجی آمریکا نیستند ولی یقیناً بخش اعظمی از سیاست خارجی آمریکا را می توانند تبیین کنند.

حملات نظامی آمریکا به افغانستان و عراق و سقوط رژیم های حاکم بر این کشورها تنها ظرف چند هفته، تصویر یکجانبه گرایی آمریکا را که بر گرفته از پیروی از سیاست واقع گرایانه و مبتنی بر برتری قدرت نظامی بود، تقویت کرد. اما پس از گذشت چند ماه از هریک از این جنگ ها میزان محبوبیت آمریکا و جورج بوش نه تنها در بین مردم کشورهای منطقه خاورمیانه بلکه حتی در بین خود مردم آمریکا و اروپا نیز به طور چشمگیری کاهش یافت و منجر به افزایش آمریکا ستیزی در کشورهای منطقه خاورمیانه گردید. نظرسنجی های انجام گرفته در طول سال های پس از 11 سپتامبر به خوبی گویای این موضوع است. این موضوع حتی در مورد اوباما هم صادق است. وی پس از روی کارآمدن ابتدا از میزان محبوبیت بالایی در بین مردم آمریکا و مردم منطقه خاورمیانه برخوردار بود. چون وی در طول مبارزات انتخاباتی خود بر مسایلی همچون ضرورت پایان یافتن جنگ، بسته شدن زندان های ابو غریب و گوانتانامو، حل اختلافات جهان غرب و جهان اسلام بر پایه ی گفتگو و مذاکره و... نیز تاکید داشت. این موضوعات موجب شد این تصور به وجود بیاید که اوباما خواهان تغییر رویه ی غالب سیاست خارجی آمریکا نسبت به دوره جورج بوش است. اما پس از گذشت چند ماه همگی متوجه شدند که اوباما چندان به وعده های انتخاباتی خود پایبند نیست و تنها تفاوت اوباما با جورج بوش در نوع ادبیات است وگرنه هر دو همچنان بر نظامی گری و قدرت سخت افزاری به عنوان منطق حاکم بر سیاست خارجی آمریکا تاکید دارند. به همین دلیل در مورد جنگ افغانستان سیاست افزایش نیرو را دنبال کرد. و وعده کاهش نیروها در عراق را تنها با انتقال 50 هزار نیرو از عراق به کویت عملی نمود.

عناوین فصل های کتاب حاضر به شرح زیر می باشد:

فصل1. کلیات

فصل2. چارچوب نظری

فصل3. ماهیت، ساختار و اهداف دیپلماسی عمومی آمریکا

فصل4. دیپلماسی عمومی آمریکا در قبال افغانستان و عراق

فصل5. دیپلماسی عمومی آمریکا در قبال موضوع فلسطین اشغالی و جمهوری اسلامی ایران