تحلیل اخلاقی و تربیتی گفتگوی انبیا (علیهم السلام) و خداوند در قرآن کریم

معرفی کتاب

خداوند متعال، قرآن کریم، کتاب هدایت را برای تربیت خلق نازل فرموده تا بشر با بهره گیری از آن در مسیر حق و کمال گام بردارد و خود را به صفات انسانی و آداب الهی آراسته گرداند.

یکی از مهمترین و بهترین شیوه های قرآن در تربیت مخاطبان خود، بیان سرگذشت اقوام گذشته به ویژه انبیاء پیشین است. در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که بیانگر گفتگوی میان انبیاء و خداوند متعال است. دقت و تدبر در این آیات با دید اخلاقی و تربیتی نشان دهنده ادب انبیا در برابر خدای سبحان است و مقصود ما از «تحلیل اخلاقی و تربیتی» در کتاب حاضر، بیان ادب انبیاء(ع) است.

هر کاری که مورد پسند دین یا عقل است، اگر به زیباترین و بهترین وجهی انجام گیرد، آنرا «ادب» گویند. انسان با ادب کسی است که کارها و حرکت های وی به زیباترین و لطیف ترین وجه انجام می گیرد. انبیا ء(ع) که نزدیک ترین انسان ها به خداوند متعال بوده اند، نسبت به حق تعالی مؤدب ترین انسان ها نیز بودند. آنان در تمام لحظات زندگی، خود را در حضور خدا دانسته، اعمال و گفتار خود را به گونه ای انجام می دادند که بیانگر عبودیت آنها نسبت به خداوند بود.

آیاتی که گفتگوی میان خدا و انبیا را بیان کرده اند، بیانگر عبودیت محض، تسلیم کامل و ادب توحیدی آنان نسبت به خداوند است. با توجه به آنکه آنان الگو و اسوه بشر بودند به ویژه پیامبر اعظم(ص) که در آیه 21 سوره احزاب به عنوان الگو و اسوه، معرفی شده است، «لقد کان لکم فی رسول الله أسوه حسنه». (قطعاً برای شما در اقتدا به رسول خدا سرمشقی نیکوست) اقتدا به آنها در همه جهات وجودی به ویژه اخلاق حسنه و آداب الهی، ضرورت دارد.

در این کتاب بیان خواهد شد که پیامبران آنجا که به نوعی در حضور خداوند متعال سخن گفته اند، چه به صورت دعا یا غیر آن ـ و خداوند متعال سخن آن ها را برای ما نقل کرده است ـ ادب توحیدی را رعایت کرده اند. یعنی گفتگوی آنها بیانگر عبودیت محض و تسلیم کامل در برابر خداوند متعال است. مثلاً، در بیشتر موارد سخن خود را با نام «رب» آغاز کرده اند و با «اسما حسنی» به پایان رسانده اند.

در حضور الهی، ادب نبوت اقتضا می کرد که اعمال خود را حقیر دانسته و بهترین نعمت ها را از خدا درخواست کنند و….همچنین خداوند متعال انبیا خود را مورد خطاب قرارداده است. نوع خطاب خداوند به انبیاء مورد بررسی قرار می گیرد. مثلا، خداوند تمام پیامبران را به نام آنها و رسول اعظم را در بیشتر موارد با «یا ایها النبی» و «یا ایها الرسول» مورد خطاب قرارداده است.

با توجه به آیاتی که ادب انبیا را در مقام گفت وگو با خداوند متعال، بیان می کند، این شبهه به ذهن می آید که در برخی موارد، ادب از سوی بعضی از پیامبران رعایت نشده است. مثلاً آنجا که حضرت نوح (ع) نجات فرزند خود را از خداوند درخواست کرد (آیه 45 هود) و ابراهیم (ع) زنده کردن مردگان را از خدا خواست (آیه 260 بقره) و حضرت موسی (ع) رؤیت حق تعالی را درخواست کرد (آیه 143 اعراف)، گویا پا را از گلیم فراتر نهادند و در محضر الهی چیزی را خواستند که شایسته مقام نبوت نبود. در این کتاب، به این موارد پاسخ داده خواهد شد.

کتاب حاضر مشتمل بر چهار فصل است.

در فصل اول با عنوان «کلیات» مباحثی چون: تعریف لغوی و اصطلاحی ادب، ادب گفت وگو و اهمیت آن، انواع ادب و … طرح شده است.

در فصل دوم به بررسی نوع خطاب خداوند به انبیا پرداخته شد. در این فصل خطاب های «یاایها النبی» و «یا ایها الرسول» و آموزه های تربیتی آن مورد بحث قرار گرفت.

فصل سوم به اسماء حسنای الهی و نقش محوری آن در گفت وگوی انبیاء با خداوند، اختصاص یافت

و در فصل چهارم ادب انبیاء اولوالعزم و سایر انبیاء مورد بحث قرار گرفته است