جستارهایی در تاریخ نگاری معاصر ایران

معرفی کتاب

کتاب «جستارهایی در تاریخ نگاری معاصر» به جریان ها و رویکردهای تاریخ نگاران انقلاب اسلامی می پردازد و ویژگی هر جریان و رویکرد را در قالب مقاله یا گفتگوی انتقادی به صورت تفصیلی بیان می کند.

این کتاب از سه بخش مقالات، گفتگوها و ضمایم تشکیل شده است. تاریخ نگاران بی طرف، تاریخ در میانه داستان و واقعیت، نگرش شناسی تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، شوونیسم شاهنشاهی و یهودی گرایی، تاریخ نگاری در عصر پهلوی، تاریخ نگاری توجیهی پهلوی ها، تاریخ نگاری چپ در ایران، اشراف برای خود تاریخ می نویسند، صف بندی ها در تاریخ نگاری مشروطه، مشکلات تاریخ نگاری معاصر ایران، ارزیابی وضعیت فرهنگ نامه نویسی در سازمان تبلیغات اسلامی، ادبیات خاطره شفاهی غالب شده است، همدلی و تعامل؛ ضرورت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، نظریه رسمی تاریخی، ضرورت اتقان و استناد در زندگی نامه غیرداستانی و گونه ها و نگرشهای زندگی نامه مستند، عناوین مقالات و یادداشتهای نویسنده در بخش اول کتاب هستند.

در بخش دوم گفتگوهایی درباره جریان های تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، ماهیت، دیدگاهها و راهبردهای تاریخ نگاری انقلاب اسلامی، بررسی موضع مورخ در تاریخ نگاری، ادوارد براون استراتژیست استعمار و کتاب «حدیث پیمانه» در بوته نقد آمده است.

در بخش ضمائم هم نقد محمود کاشانی بر کتاب درسی دبیرستان و پاسخ توکلی به این انتقادات و نگاهی به دانشنامه امیرالمومنین(ع) زیر نظر استاد محمد محمدی ری شهری آمده است.

توکلی جریانهای فعال در عرصه تاریخ نگاری معاصر ایران را به ۸ دسته تقسیم می کند و ویژگیهای هر یک از این جریانها را به تفصیل بیان می کند: ۱. تاریخ نگاران موافق پهلوی (شامل تاریخ نگاری پهلوی ها، تاریخ نگاری سفرا و سیاستمداران غربی، تاریخ نگاری خادمان جدا شده و تاریح نگاری تجاری نویسی)، ۲. تاریخ نگاری مخالفان رژیم پهلوی (شامل تاریخ نگاری اسلامگرایان، تاریخ نگاری ملی گرایان، تاریخ نگاران چپگرا)، ۳. تاریخ نگاری محققان خارجی و نویسندگان حامی انقلاب اسلامی، ۴. تاریخ نگاری دانشگاهی، ۵. تاریخ نگاری روشنفکری، ۶. راهی برای پژوهش در تاریخ، ۷. نظریه رسمی تاریخی، بایسته ها، موانع و مشکلات، ۸. همدلی و تعامل؛ ضرورت تاریخ نگاری انقلاب اسلامی.

نویسنده در بخشی از کتاب می نویسد: «پدیده های تاریخی و سیاسی از منظر هر نویسنده با عقاید ویژه او تجزیه و تحلیل می شود و یکسان دیدن منظرهای نویسندگان، خیلی مطابق با واقع نیست. این درست است که بزرگان تاریخ نگاری و اساتید علم تاریخ تأکید می کنند که مورخ باید بی طرف باشد و این امر یک ضرورت در امر تاریخ نگاری است، اما همیشه هم، طرفیت مورخ به آن معنا نیست که بیان خلاف واقعی صورت گیرد.»

توکلی در ادامه می نویسد: «بحث ما در بررسی مقوله نگرش شناسی تاریخی به این فرضیه برمی گردد که هیچ مورخ و گوینده ای در بیان حوادث تاریخی بی طرف نیست. در این که مورخ باید بی طرف باشد به لحاظ ایده آلی، حرف درستی است، ولی به لحاظ علمی و عملی، غالباً مورخان دارای موضع هستند و بی طرفی مورخ، کمتر پذیرفتنی است. بنابراین لازم است به واسطه بازکاوی و بازشناسی، گرایش های نویسندگان تاریخ معاصر مشخص گردد.»