جنگ نرم در عرصه دفاع ملی: ابعاد نظری و کاربردی

معرفی کتاب

مطالب این کتاب از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده است که مطالب آن در چهارده فصل به شرح زیر آمده است.

قبل از شروع فصول، مقدمه ای با عنوان «جنگ های نرم؛ شناسایی عرصه های نوین دفاع»؛ آورده شده که به بررسی اصطلاح جنگ نرم در سطح مفهومی و نظری پرداخته است. نگارنده در این مقدمه با ارائه تصویری جامع از جنگ نرم، زمینه طراحی استراتژی های نوین برای مقابله و مدیریت آن را فراهم ساخته است.

بخش نخست که شامل فصول یکم تا هفتم می باشد، به ارائه مباحث نظری و روش شناسی می پردازد. مقاله «ابزارها و اهداف جنگ نرم» در صدد تبیین جنگ نرم، ابزار و هدف های آن با رهیافتی نوین می باشد.

در این راستا، نویسنده ابتدا به بیان اهمیت و ضرورت موضوع پرداخته است. در ادامه، ضمن بحث در مورد جنگ نرم از زاویه چهره های قدرت، ابزار جنگ نرم تشریح شده است. به گمان نویسنده، فلج سازی راهبردی، از بین بردن سرمایة اجتماعی و تخریب فرهنگ راهبردی سه هدف راهبردی و اصلی جنگ نرم هستند که در مقاله به آنها اشاره شده است.

در مقاله «درآمدی برای آشنایی با جنگ نرم از منظر رهبر معظم انقلاب اسلامی» به این موضوع پرداخته می شود که پس از اینکه قدرت های استکباری بر شکست خود در راهبرد مقابلة سخت با نظام جمهوری اسلامی اعتراف کردند، مقابله ای پیچیده تر از پیش را از دهة دوم آغاز کردند که از آن با رویکرد جدید و در چارچوب بهره گیری از روش های نرم، یاد می شود. تقابلی که رهبری معظم انقلاب از همان آغاز دهة 1370 با ادبیات و تعابیر مختلف مانند تهاجم فرهنگی، ناتوی فرهنگی، شبیخون فرهنگی و به تازگی «جنگ نرم» خطر آن را گوشزد کرده و مسئولان نظام را به چاره اندیشی در برابر آن فراخواندند. با توجه به ضرورت شناخت دامنه و سطح این نوع جنگ، و نیز مبانی و ابعاد آن، این مقاله، تلاشی در جهت شناخت چیستی و چگونگی شکل گیری، اهداف و ویژگی های جنگ نرم از دیدگاه مقام معظم رهبری می باشد. به گمان نویسنده، شناخت بیشتر جنگ نرم می تواند به مفهوم سازی و شناخت بیشتر این پدیده، همچنین بهبود مدیریت امنیت ملی کشور در خصوص تهدیدات نرم علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران کمک نماید.

مقاله «جنگ نرم، پدافند نرم»، به بررسی چگونگی پدافند غیرعامل در برابر جنگ نرم می پردازد. به این منظور، نویسنده پس از نگاه کوتاهی به پیشینه تاریخی موضوع، علل استفاده از واژه جنگ برای توصیف جنگ نرم را تشریح نموده، سپس به ویژگی ها، ماهیت، ابعاد، منابع و هدف های جنگ نرم توجه دارد.

مقاله «جنگ نرم و نظام حقوقی بین المللی» به طرح این موضوع می پردازد که جنگ نرم که بر پایة ماهیت قدرت و تفکیک از جنگ سخت نظریه پردازی شده است، بر درونی کردن منابع نبرد و تحول اساسی در روش شناسی آن در عصر حاضر استوار است. در محیط بین المللی که صحنة رقابت ها و جدال هاست، نه تنها ظرفیت های ساختارها و هنجارهای نظام بین المللی تاثیرگذار بر تکوین و تقویت این صحنة نبرد است بلکه به همان میزان، فرصت برای ایجاد ضدراهبرد جنگ نرم (جنگ نرم متقابل) وجود دارد.

در مقاله «جنگ نرم و ملاحظه های دفاعی- امنیتی: هدف ها و راهکارها»، نویسنده تلاش نموده تا ملاحظه های دفاعی – امنیتی جنگ نرم و هدف ها و راهکارهای مقابله با آن را مورد بررسی قرار دهد.

مقاله «قدرت هوشمند و مهندسی نوین در جنگ نرم» در پی پاسخ به این پرسش است که با توجه به تبیین عرصة جدید قدرت، با عنوان قدرت هوشمند، نقش آن در مهندسی جنگ نرم- به عنوان بخشی از عرصه راهبردی و امنیتی کشورها- چه خواهد بود و در راستای این پرسش، فرضیة زیر مطرح می شود که قدرت هوشمند به دلیل مدیریت مناسب تر اعمالش، در عرصه جنگ نرم نیز موضوعیت پیدا می کند که در مؤلفه هایی مانند اجرای عملیات روانی در حین جنگ، اقناع سازی و تحمیل اراده و تغییر نظام سیاسی نمود پیدا می کند.

«جنگ های ایده ها و جنگ ایده ها» مقاله ای ترجمه می باشد. با این فرض که بخش مهمی از جنگ نرم، جنگ ایده ها می باشد، این نوشتار، با کنکاشی عمیق در جنگ ایده ها، تبلور آن را در طول تاریخ بررسی نموده و توانسته است تصویری از ابعاد کلی آن ارائه دهد. هرچند نگاه این مقاله- با تفکیک و بررسی چهار نوع جنگ ایده ای- تنگناهای فراروی آمریکا در جنگ های جاری در جهان از جمله دو جنگ عراق و افغانستان است، اما این نکته، اهمیت این نوشتار را دو چندان می کند. انعکاس معضلات آمریکا و متحدانش در مواجهه با جنگ ایده ها از یکسو، و ارائة پیشنهادات و راه های برون رفت از این جنگ از سوی دیگر، این امکان را فراهم می کند که با نگاهی واقع بینانه در مسیری روشن، باب تحقیقات و مطالعات جدیدی در خصوص اهمیت جنگ نرم و نقش باورها و اندیشه ها در ایجاد، گسترش و پیروزی در آن، فراروی پژوهشگران گشوده گردد؛ همان گونه که نویسنده نیز به این نکته اذعان دارد و به دولتمردان آمریکایی چنین پیشنهاد می کند که تنها با شناخت جنگ ایده هاست که می توان به طور مؤثر با آن جنگید و در آن پیروز شد.

بخش دوم کتاب با عنوان «جنگ نرم در سایر کشورها» شامل فصول هشتم تا دهم می شود و جنگ نرم را زاویه کشورها مورد بررسی قرار می دهد.
این بخش نشان می دهد که سایر کشورها نیز یا در معرض جنگ نرم سایر کشورها قرار دارند و یا دیگران را آماج جنگ نرم خود قرار داده اند.

«جنگ نرم آمریکا علیه چین» عنوان یکی دیگر از مقاله ها می باشد که این پرسش های در آن مطرح شده است: آمریکاییها با توجه به چه اهدافی جنگ نرم را علیه چین برنامهریزی نمودهاند؟، آمریکا چگونه و در چه ابعادی جنگ نرم علیه چین را مدیریت میکند؟، مهمترین ابعاد قدرت نرم چین در عرصة داخلی و بینالمللی در برابر جنگ نرم آمریکا شامل چه مواردی است؟ چینیها چگونه از عناصر قدرت نرم خود در برابر آمریکا استفاده میکنند؟ در نهایت اینکه نقاط ضعف قدرت نرم چین در مقابله با آمریکا شامل چه مواردی میشود؟

در مقالة «جنگ نرم روسیه»، نویسنده به این نکته پرداخته است که با فروپاشی نظام دوقطبی، بیشتر صاحبنظران، رقابت آمریکا و شوروی را پایان یافته دانسته و روسیه را فاقد توانایی لازم برای تداوم آن دانستند. با این حال، به قدرت رسیدن پوتین در روسیه و بالا رفتن قیمت نفت و گاز در سطح جهان و در نتیجه، افزایش درآمدهای این کشور وابسته به صادرات انرژی، فرصتی جدید را در اختیار مسکو قرار داد تا بار دیگر خود را به عنوان قدرت مطرح در سطح جهان نشان داده و رقابت با غرب را در ابعاد تازه و به شیوة نوینی (جنگ نرم) از سر بگیرد. در این مقاله، تلاش شده جنگ نرم روسیه و در بستر آن قدرت نرم این کشور در ابعاد مختلف بررسی شده و راهکارهای این کشور برای مقابله با تلاش های غرب برای نفوذ در داخل و منطقه همجوار خود (خارج نزدیک) را مورد توجه قرار دهد.

نویسندگان مقالة «جنگ نرم در برابر اسرائیل: انگیزه ها و اهرم های راه حلی» مدعی هستند که در چند سال گذشته تحرک علیه اسرائیل و یهودیان روند فزاینده ای داشته که بخشی از آن به واسطة تلاش راهبردی سامان یافتة دشمنان اسرائیل است که ماهرانه از همة اشکال بین المللی در سطوح مختلف برای حمله به اسرائیل بهره برده اند. هر چند ریشة این تحریک به اسلام و اعراب بر می گردد، اما به طور فزاینده ای توانسته حمایت غرب را به واسطة وجود سامی ستیزی کلاسیک دیرینه در این جغرافیای سیاسی، جلب نماید. نویسندگان در مقام ارائة راه حل بر وجود یک روابط عمومی فعال و پویا در مدارس و دانشگاه های اروپا و نیز ارائة راهکار حقوقی (مانند تلاش برای اصلاح قوانین موجود و رفع خلأهای قانونی) و نیز ایجاد تحولی بنیادین در دیپلماسی عمومی اسرائیل تأکید می نمایند. آنها بر این باورند که اسرائیل باید سیمای مطلوبی از خود به نمایش بگذارد و این کار می تواند از طریق تأکید بر موفقیت ها و سهم این کشور در علوم و فناوری، عرصة پزشکی و دارویی، کشاورزی و سایر حوزه ها انجام شود.

محور بخش سوم کتاب «جنگ نرم و امور دفاعی» می باشد. در این بخش، نگاه تخصصی تری به جنگ نرم در حوزه دفاعی می شود و در برخی از آنها به شرایط جمهوری اسلامی نیز اشاره می شود.

«جنگ نرم در فضای منازعات نامتقارن» عنوان مقاله ای است که براساس رهیافت های نولیبرال در سیاست بین الملل تبیین شده است. نویسنده معتقد است فضای نامتقارن، شکلی از محیط رفتار راهبردی محسوب می شود که با معادلات سنتی رفتار بازیگران همگونی ندارد.

در مقاله «جنگ نرم و دیپلماسی دفاعی جمهوری اسلامی ایران»، این مطلب عنوان شده است که طراحی سیاست و به تبع آن دیپلماسی دفاعی هر دولت منوط به شناخت و ارزیابی تهدیدات موجود در محیط امنیت ملی می باشد.

نویسنده مقاله «جنگ های اطلاعاتی ابزاری برای مقابله با جنگ نرم» بر این باور است که در دنیای امروز، منازعات فراوان در همة سطوح و با روش های مختلف به وقوع می پیوندند که ماهیت و شیوه جنگ ها را دچار تغییر و تحول اساسی نموده اند. از این رو، نیاز به آسیب شناسی و به کارگیری شیوه ها و راهبردهای نوین و مناسب برای تعامل و تقابل با جنگ های اطلاعاتی به ویژه جنگ نرم از ضروریات است.
در این مقاله با ارائة تعاریفی از جنگ نرم و ابعاد و ویژگی های آن، به معرفی ابزارها و شیوه های جنگ نرم پرداخته و پس از آن، جنگ های اطلاعاتی و انواع روش های مرسوم در این نوع جنگ ها را معرفی نموده و ویژگی ها و ابعاد آنها را به توضیح داده و در انتها پیشنهادهایی برای مقابله با جنگ نرم به نیروهای مسلح و دیگر سازمان های مسئول کشور ارائه گردیده است.

«آینده پژوهی جنگ نرم در جهان آشوب زده» عنوان مقاله ای است که در آن تلاش می شود براساس نشانگان قدرت نرم و بُعد سوم قدرت، آینده پژوهی جنگ نرم انجام شود. در این مقاله، چگونگی کنترل محیط، بازیگران، حوادث و منابع اقتصادی در محیط بین الملل براساس قدرت نرم مورد بررسی قرار می گیرد. چالش های آینده پژوهی در فضای سیاست آشوب زده، نشانه شناسی جنگ در سیاست بین الملل، تبارشناسی جنگ نرم، آینده جنگ نرم، از جمله مباحث مطرح شده در این مقاله می باشد.