آدام اسمیت و «ثروت ملل»

آدام اسمیت درسال 1751 استاد منطق در دانشگاه گلاسکو شد ودراین دانشگاه فلسفه اخلاقی هم تدریس می کرد که مهمترین سلسله گفتارهایی که درزمان استادی داشته گفتارهایی در زمینه کلی اصول است که دربخش های عدالت، در آمد و ارتش و تدبیر کشوربیان شده است که دربخش تدبیر کشور به تجزیه و تحلیل مسائل اقتصادی روز می پردازد.

درقرن هجدهم درانگلیس صنعت نساجی از طرف دولت زیاد حمایت می شد، اما در سال های 1719 و دوسال بعد قوانینی تصویب شد که به موجب آن مصرف کالاهای پنبه ای ازخارج تحریم شد و طی چند سال و در طی انقلاب صنعتی اختراعات زیادی در این صنعت رخ داد که باعث کاهش زیاد هزینه تولید و افزایش قدرت رقابت انگلیس دراین صنعت شد.

البته آدام اسمیت بیشتر درمورد مضرات دخالت دولت در اقتصاد سخن می گفت و تجزیه تحلیش هم ناشی از مشاهده فواید تقسیم کار بود: « این اصل مسلم هرخانه سالار بخردی است که آنچه را که می تواند با هزینه کمتر از بازار خریداری کند خود درخانه نسازد … چیزی که در اداره یک خانواده، بخردانه درشمار می آید، بعید است که دراداره یک کشوربزرگ احمقانه باشد».

در واقع چیزی که محیط معنوی آدام اسمیت را شکل می داد، نظریات اقتصادی موجود درقرن هجدهم بود که بخشی از آن را نظریات اقتصاددانان مرکانتیلیسم (تجارتگر) شکل می داد. آدام اسمیت نظریات اقتصاددانان مرکانتیلیسم را قبول ندارد و باطل اعلام می کند، درون مایه سخن آدام اسمیت این است که رفاه کشور درگردآوری زر و سیم نیست؛ بلکه رفاه کشور درگروی تولیدو تقسیم کار است: « تقسیم کار سبب افزایش زیاد در رفاه عمومی است و این متناسب با نیروی تولید مردم است، نه آنچنان که احمقانه تصور می شود متناسب با مقدار طلا و نقره است… ».

مهمترین ویژگی مکتب مرکانتیلیسم توجه و علاقه شدید آن به مسائل مربوط به مبادل کالاها چه در داخل وچه درخارج کشور است، بویژه دراین مکتب کمتر توجهی به تولید شده است.در واقع مسائل اصلی مکتب تجارتگری عبارت است از مقدار پول، قیمت و تورم ، ارز و تغییرات آن و تراز پرداخت های بارزگانی، پیداست که این عوامل همگی به هم بستگی دارند؛ ولی این مسئله برای مرکانتیلیست ها کاملاَ روشن نبود و هیچکدام همه این عوامل را با هم دریک تجزیه و تحلیل عمومی به کارنگرفته اند و اغلب اقتصاددانان این مکتب بیشتر توجه به رابطه بین دو تا از این عوامل معطوف می کردند.

تجارتگران سود را ناشی از تفاوت قیمت خرید و قیمت فروش کالا می دانستند، بنابراین می گفتند که تاجر باید کالا را از ارزان ترین بازار بخرد ودرگران ترین بازار بفروشد. آدام اسمیت با انتقادات خود به نظام مرکانتیلیستی برخی از وجوه آن را برای دوره ای که درآن زندگی می کرد بی اعتبار کرد.