گذر از رنج ها (دوره سه جلدی)

رمان گذر از رنج ها یک تریلوژی درباره میهن از دست رفته و بازیافته نویسنده است. این رمان دورنمای باشکوهی است از دوران جنگ و انقلاب و هدف آن ترسیم وقایع تاریخ و اوضاع متشنج روسیه و جنگ های داخلی و عکس العمل روشنفکران در برابر انقلاب سرخ است. نویسنده در خلال وصف محیط سن پترزبورگ و فساد و انحطاطی که آن را فرا گرفته، آرزوی خویش را در عدالت اجتماعی عرضه می دارد و کمال مطلوب میهن پرستان را در تجدید بنای فرهنگی نوین بر ویرانه های فرهنگ قدیم می داند و پرده نقاشی گویایی از روسیه زمان جنگ و مردمش پیش چشم می گذارد. این رمان بر اساس تجربه های گران بها و تاریخی مردم روسیه بنا شده و تصویرگر فراز و نشیب های جنگ جهانگیر اول، انقلاب اکتبر و جنگ های داخلی است. از سویی نادرترین رمانی است که نه از نگاه پرورش یافتگان سوسیال دموکراسی روسیه، بلکه از دید یک اشراف زاده نوشته شده است که نخست با انقلاب شوروی از در ستیز برخاست اما به تدریج و در پی ظهور ثمرات عینی اجتماعی انقلاب، از هواداران کوشنده آن شد و به انقلاب پیوست.

نویسنده از وصف سن پترزبورگ آغاز می کند؛ شهری که در آن، در دل فساد و انحطاط، نطق های غرایی در ستایش ماشینیسم و عدالت اجتماعی طنین افکن است. بر روی ویرانه های همین فرهنگ است که رؤیای آینده ای که در آن، پیش از هر چیز ، باید بسیاری چیزها را نابود کرد بنا می شود. چهره های داستانی بخش نخست کتاب یا می میرند یا معلول و راهزن آنارشیست می شوند. تنها مهندس ایوان ایلیچ، که عاشق داشا است، پس از فرار از زندان آلمانی ها به سن پترزبورگ بازمی گردد و سرانجام با زنی که سال هاست چشم به راه اوست ازدواج می کند. در این صحنه آرایی است که شخصیت مردی شاخص می شود که با دفاع از عشق خود با تمامی عصر خویش به پیکار برمی خیزد.