loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

جلال الدین دوانی، فیلسوف ذوق التأله

ناشر هرمس

نویسنده غلامحسین ابراهیمی دینانی

سال نشر : 1390

تعداد صفحات : 454

چاپ تمام شده ؛ درصورت چاپ مجدد به من اطلاع بده notify me

معرفی کتاب

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، مولف کتاب، دوانی را یکی از شاخص ترین چهره های تفکر عقلی در جهان اسلام دانسته و تصریح می کند: فرهنگ اسلامی در شئون مختلف از جمله اصول و فقه و حدیث، غنی ست و ما کمتر توانسته ایم غنای آن را به جهان نشان دهیم. فلسفه، با سایر حوزه های معرفت بشری به ویژه علوم، تفاوتی فاحش دارد. هر علمی را می توان فارغ از تاریخش یاد گرفت، اما این نکته درباره فلسفه صدق نمی کند. کمی شوخ طبعی ست، اگر کسی مدعی شود فیلسوف است ولی تاریخ فلسفه نمی داند. متاسفانه تاریخ فلسفه اسلامی را نه خوب نوشته ایم iو نه خوب می دانیم. در تاریخ تفکر عقلی جهان اسلام ماجرای غم انگیزی غالب است، فلسفه همیشه رایج و حتی جایز هم نبوده است، به نحوی که از این بابت فلاسفه بسیاری دشواری ها و مصائب زیادی را تحمل کرده اند. اما بازهم در چنین شرایطی کسانی فلسفه ورزی کرده و درخشیده اند، البته در ایران. در تاریخ فلسفه اسلامی که عمری هزارساله دارد، بیش از نود درصد افراد موثر ایرانی بوده اند.

وی آغازگر فلسفه اسلامی را، فارابی دانسته و می گوید: در فلسفه اسلامی دو یا سه حوزه را می توان شناسایی کرد. حوزه شیراز که حاصل اجتماع متکلمان و فلاسفه متعددی است. جلال الدین دوانی، محمد صدر الدین دشتکی و غیاث الدین منصور دشتکی از آن جمله اند. این حوزه در قرن نهم شکل گرفته، ابتدا بیشتر کلامی بوده و بعد رنگ فلسفی به خود گرفته است. چند قرن بعد در اصفهان اتفاقی مشابه با افرادی چون میرداماد و ملاصدرا افتاد و پس از آن در دهه های اخیر در تهران با فلسفه ورزی کسانی مثل حکیم جلوه و زنوزی.

استاد دینانی انگیزه خود از تالیف این کتاب را این چنین می گوید: حوزه شیراز را کسانی که نامشان ذکر شد رواج دادند، به اعتقاد من دوانی از آن دیگران نیرومند تر است. نام وی و نقل قول هایش در اعصار بعد در آثار و تالیفات دیگران از جمله ملاصدرا ذکر شده، اما زیاد مورد اعتنا قرار نگرفته است. عدم اقبال او در تاریخ فلسفه دو دلیل دارد که به اعتقاد من هم دلایل قابل توجه و مهمی هستند. دوانی قائل به اصالت ماهیت است و در علم کلام که علمی اسلامی ست و از عقاید اسلامی دفاع می کند، اشعری است. اشعری بودن با فیلسوف بودن در تضاد است. اشعریون ضد فلسفه هستند او هم اشعری است و هم قائل به اصالت ماهیت.

آراء دوانی بعد از ملاصدرا مورد توجه قرار نگرفته و معرفی بیشتر دوانی مهمترین انگیزه خود برای تالیف کتاب جلال الدین دوانی فیلسوف ذوق التاله می دانم. دوانی علیرغم نواقص مذکور نبوغ و تفکری پویا دارد، از دیگرسو، در یک لحظه اتصالی با معنویت ایجاد کرده که حائز اهمیت است. او کتاب های متعددی نوشته و به علوم زیادی احاطه داشته است. یکی از آثار دوانی کتاب «انموزج العلوم» است که در آن احاطه خود را به علوم مختلف اثبات کرده است. او با تمام علمش نمی توانسته فیلسوف باشد چراکه اشعری بوده است، اما در سفری که به عراق داشته و در زیارت قبر حضرت علی (ع) در حالتی خاص که من برگرفته از ابن عربی آن را مبشره نامیده ام، حضرت علی (ع) را خواب می بیند. مبشره حالتی است بین خواب و بیداری. دوانی اهل تسنن است اما حضرت علی (ع) را خواب دیده و ایشان نوشتن چیزی را به او تکلیف کرده اند. دوانی پس از این اتفاق الزوراء را نوشته است. رساله الزوراء کوچک ترین کتاب او، اما اثری است سترگ. به اعتقاد من بسیاری از مطالب این رساله مورد توجه ملاصدرا بوده است گرچه هیچ گاه نامی از آن نیاورده است.

ملاصدرا نظریه ای دارد که آن را امکان فقری نام نهاده و به این معناست که غیر از خداوند که واجب الوجود است، همه موجودات عالم هستی فقر محض هستند، مراد فقیر نیست بلکه خود فقر است. به اعتقاد من این مطلب را چند قرن قبل دوانی در این کتاب گفته، اما چون پیرو اصالت ماهیت است، خداوند را واجب الوجود دانسته و عالم را تنها نسبت با او. نسبت چیست؟ فرق است بین منسوب و نسبت. نسبت همیشه در غیر است، منسوب دیده می شود، نسبت هست اما دیده نمی شود. این ذوق التاله نام دارد. تاله یعنی غرق در الاهیت، یعنی اصل خداست و غیر او صرف نسبت است. اینجا او که اشعری و پیرو اصالت ماهیت است به عرفا نزدیک شده، در اصل به عارفی تمام عیار، به عارفی علوی بدل گشته است. امثال ملاصدرا می گویند ذوق التاله به محقق دوانی منسوب است اما چون قائل به اصالت ماهیت است نمی تواند این حرف را بگوید. او قائل به اصالت ماهیت هست، اما این حرف را هم گفته. این یکی از مهم ترین حرف های اوست. او افکار والایی داشته، و به اعتقاد من در مناظراتش با برجستگان حوزه شیراز، مثل دشتکی ها غالب بوده است. دوانی با اینکه اشعری بوده، شیخ اشراق را خوب خوانده و شرحی هم بر «هیاکل النور» نوشته و به او علاقه داشته است. نور اشراق به او تابیده و اشراقی است.
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
شما هم می توانید گزیده انتخابی خود از کتاب را ثبت کنید.
نام و نام خانوادگی
عنوان
برگزیده
کد امنیتی
محصولات مرتبط
بازدیدهای اخیر شما