فلسفه حکمت صدرایی

معرفی کتاب

پژوهش حاضر، نتیجه تلاش علمی حسن پناهی آزاد است که در گروه فلسفه پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی سامان یافته است.

کتاب «فلسفه حکمت صدرایی» از هفت بخش مجزا تشکیل شده است و دارای چهارده فصل می باشد. فهرست تفصیلی این اثر ارزشمند به شرح زیر است:

***بخش اول: عصر حیات و شخصیت صدرا
فصل اول: عصر صفویه
فصل دوم: شخصیت صدرا

***بخش دوم: حکمت صدرایی
فصل اول: فلسفه و حکمت
فصل دوم: حکمت متعالیه

***بخش سوم: موضوع حکمت صدرایی
فصل اول: موضوع فلسفه، پیش از صدرا
فصل دوم: موضوع فلسفه در حکمت صدرایی

***بخش چهارم: اسلامیت حکمت صدرایی
فصل اول: فلسفه اسلامی
فصل دوم: اسلام و حکمت صدرایی

***بخش پنجم: خاستگاه حکمت صدرایی
فصل اول: فقر تاریخ نگاری
فصل دوم: عوامل تأسیس حکمت متعالیه

***بخش ششم: منابع حکمت صدرایی
فصل اول: منابع پژوهشی حکمت صدرایی
فصل دوم: منابع فکری حکمت صدرایی

***بخش هفتم: روش شناسی حکمت صدرایی
فصل اول: نفی استقلال و اصالت از حکمت صدرایی
فصل دوم: استقلال و اصالت حکمت صدرایی

نویسنده در بخشی از مقدمه کتاب خود، در تبیین اشتراک کلام و فلسفه چنین می نویسد:

فلسفه اسلامی در خصوص حکمت متعالیه صدرایی عمیق تر و فراگیرتر است؛ زیرا به نظر می رسد اگر متکلم نسبت به مباحثی مانند اصالت وجود، تشکیک در وجود، وجود رابط و مستقل، ویژگی های هستی ممکن و واجب، وحدت و اقسام آن، علت و معلول، امتناع دور و تسلسل، ویژگی های هستی مادی و مجرد، اقسام سبق و لحوق و... آگاهی کافی نداشته باشد، از عهده تحقیق دربارۀ مسائل خداشناسی و توحید بر نخواهد آمد.

با توجه به آنچه بیان شد، به نظر می رسد میان کلام شیعه و حکمت صدرایی وجوه مشترکی در مباحث وجود و صفات خداوند و مباحث مربوط به معاد می توان یافت و سایر مباحث کلامی مانند نبوت و امامت در حقیقت به خداشناسی بازمی گردند؛ زیرا همگی مصادیق و مظاهر صفات الهی چون عدل، حکمت، رحمت و لطف هستند. به همین جهت، مباحث یاد شده همان گونه که در متون کلامی مورد بحث قرار گرفته اند در متون فلسفی نیز مطرح شده اند و با توجه به اینکه فلاسفه بر پایه مبادی یقینی و اصول برهانی موضوعات دینی را بررسی می کنند، در ایفای این رسالت کلامی (کسب معرفت تفصیلی و تحقیقی در زمینه عقاید دینی) از متکلمان موفق تر بوده اند.

به عبارت دیگر، اگر فلسفه اسلامی را به معنای سازگاری آموزه های فلسفی با معارف دینی بدانیم، دراین صورت فلسفة اسلامی قابلیت دفاع از آموزه های وحیانی و نبوی را دارد و می تواند مبادی دینی و معارف عقیدتی اسلام را اثبات کند و مستدل سازد. هرچند فلسفه در مرحلة اثبات صدق و کذب این گزاره ها از وحی و آموزه های وحیانی کمک نمی گیرد اما قابلیت اثبات بخش مهمی از اصول اعتقادی را از طریق برهان عقلی دارد. برای نمونه، مسائل خداشناسی، توحید، ضرورت بعثت انبیا و اثبات کلیات معاد، که در کلام از طریق براهین عقلی و نقلی اثبات شده است، به نحوی عمیق تر و دقیق تر در فلسفة اسلامی با قیاس های برهانی تبیین و اثبات می شود؛ به ویژه اینکه بسیاری از مسائل کلام اسلامی رابطة تنگاتنگی با عقل دارد و با برهان عقلی قابل اثبات و تبیین است. براین اساس، فلسفه به لحاظ ماهیت عقلی و برهانی اش، در این موارد نقش اثباتی دارد و در واقع، بخشی از وظایف علم کلام را برعهده می گیرد. این همان نقطة تلاقی و اشتراک فلسفه و کلام است.