ریحانه: مجموعه نمایشنامه

معرفی کتاب

نمایشنامه نویسی بدون درج موقعیت صحنه و یا مکان و زمان رخداد داستان، با وجود اینکه در قاموس نگارش این دست از متون، امری به ظاهر تازه و نوپدید به شمار می آید، اما تجربه ای است سراسر توأم با اندیشه و فکر که از سوی نویسندگان رفته رفته در معرض توجه قرار گرفته است.

جدای از تجربه های محمد چرمشیر و یوریک کریم مسیحی در نوشتن چنین متونی، تجربه سیروس همتی از این نوع نگارش نمایشنامه نیز در قالب کتابی با اسم «ریحانه» گردآوری شده است.

متن های نمایشی مانند «ریحانه» از سویی به مخاطب این امکان را می دهد که بدون در نظر داشتن میزانسن رخداد یک اتفاق، تنها و تنها به آن رویداد و محتوایی که به واسطه کلام با آن باید به وی القا شود بدون واسطه روبرو شود و از سوی دیگر به کارگردان تئاتر این امکان را می دهد که بدون در نظر گرفتن چنین مختصاتی، میزانسن اجرایی برای متن خود را به دلخواه خود و به اقتضاء اندیشه خود تعیین و در معرض اجرا قرار دهد.

نمایشنامه ریحانه یک اثر نمایشی نیمه بلند در سه اپیزود است که با وجود اعلام نویسنده مبنی بر حضور چند آدم مشخص در آن، از حضور تعداد زیادی کاراکتر استفاده می برد. تکنیک همتی برای نگارش این متن نمایشی نخست استفاده از کلمات و عبارات کوتاه و دلبستن به تأثیرگذاری آنی عبارات کوتاه و نیز نحوه ارائه آن توسط بازیگر است و از سوی دیگر در دل همین عبارات با بهره گیری از بیان محاوره و نیز ساخت فضایی قابل درک از یک محیط زیستی ملموس برای مخاطب ایرانی و به نوعی استفاده از کلاسیسیسم اجتماعی در شکل دهی به داستان بر قدرت تأثیرگذاری متن خود بیافزاید.

همتی داستان «ریحانه» را از یک اتفاق شروع می کند. حضور ریحانه در دمدمه های صبح در منزل جوانی تازه داماد و درخواست از او برای حضور در دادگاه و شهادتش برای تصاحب قطعه زمینی که از وی غصب شده است. در ادامه حضور دادستان در نمایشنامه را شاهدیم که به دلیل نظر داشتن به زمین، مانع از پیشروی دادرسی و غصب زمین ریحانه شده است. نویسنده به ساده ترین شکل ممکن مخاطب این نمایشنامه را پیش روی آئینه ای قرار می دهد که می تواند خودش و بزنگاه های مختلفی از زندگی خود را پیش چشم او کشیده و از او بخواهد که در مقام همذات پنداری با داستان، خود را در جای هر یکی از شخصیت های داستانی قرار دهد.

ریحانه را باید در زمره آثار نمایشی دانست که به دور از تکلف های رایج در چنین متونی تنها به دنبال خلق حرف و اندیشه و فلسفه ای تازه برای زیست و زندگی از طریق مواجه کردن آدمی با بزنگاه هایی است که در زندگی پیش روی او قرار می گیرد. این اثر را می توان داستانی دانست که در آن مخاطب در محکمه وجدان خود پیش روی نزاع حق و باطل نشسته و البته نویسنده نیز برای نمکین کردن متن خود تا جایی که توانسته از الفاظ و نیز فضاسازی های سنتی برای این مقصود بهره برده است. البته نگاه نمادگرایانه و سمبلیک همتی برای بازسازی یک واقعه تاریخی، به ظرافت و هنرمندی در تار و پود این اثر پیچیده شده است.