آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت

معرفی کتاب

این پژوهش، نتیجه تلاش علمی وحید کارگر جهرمی است که در گروه تاریخ و تمدن پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، سامان یافته است.

این تحقیق شامل شش بخش و هر بخش شامل فصول متعددی است. فهرست بخش ها و فصول کتاب، به شرح زیر است: بخش اول: زندگی نامه آیت الله کاشانی از آغاز تا قبل از اوج گیری نهضت ملی شدن صنعت نفت، فصل اول: آیت الله کاشانی در عراق، فصل دوم: ورود آیت الله کاشانی به ایران همزمان با قدرت یابی رضاخان، فصل سوم: آیت الله کاشانی در زندان متفقین، فصل چهارم: دستگیری مجدد آیت الله کاشانی، فصل پنجم: اقدامات آیت الله کاشانی در حمایت از مردم مظلوم فلسطین.

بخش دوم: نقش آیت الله کاشانی در جریان ملی شدن صنعت نفت، فصل اول: تاریخچه ای از قراردادهای نفتی ایران تا لغو قرار داد، فصل دوم: نقش آیت الله کاشانی در شکل گیری و گسترش مبارزات مردمی در نهضت ملی شدن صنعت نفت، فصل سوم: نخست وزیری رزم آرا و اوج گیری فعالیت های آیت الله کاشانی به طرفداری از ملی شدن صنعت نفت، فصل چهارم: حمایت قاطع مراجع تقلید و علما از آیت الله کاشانی، فصل پنجم: آیت الله کاشانی و ملی شدن صنعت نفت.

بخش سوم: آیت الله کاشانی و دوره اول نخست وزیری دکتر مصدق، فصل اول: انتصاب دکتر مصدق به نخست وزیری با حمایت های آیت الله کاشانی، فصل دوم: آیت الله کاشانی و خلع ید از شرکت نفت انگلیس، فصل سوم: تهدید نظامی انگلیس و واکنش آیت الله کاشانی، فصل چهارم: اقدامات آیت الله کاشانی در حمایت از دولت دکتر مصدق.

بخش چهارم: قیام سی تیر و نقش آیت الله کاشانی، فصل اول: حمایت های تاریخی آیت الله کاشانی از دکتر مصدق در جریان استعفای ایشان، فصل دوم: قیام سی تیر ، فصل سوم: نتایج قیام سی تیر 1331، فصل چهارم: آیت الله کاشانی و آزادی خلیل طهماسبی و انحلال مجلس سنا.

بخش پنجم: آیت الله کاشانی و شکست نهضت ملی شدن صنعت نفت در دوران دوم نخست وزیری دکتر مصدق، فصل اول: زمینه های اختلاف بین آیت الله کاشانی و دکتر مصدق، فصل دوم: نامه آیت الله کاشانی به دکتر مصدق در 27 مرداد 1332، فصل سوم: آیت الله کاشانی و کودتای 28 مرداد 1332

بخش ششم: آیت الله کاشانی بعد از کودتا، فصل اول: تجدید رابطه زاهدی با انگلستان و مخالفت آیت الله کاشانی، فصل دوم: انتخاب فرمایشی مجلس هجدهم و اعتراض آیت الله کاشانی، فصل سوم: مبارزات آیت الله کاشانی علیه کنسرسیوم، فصل چهارم: آیت الله کاشانی با فدائیان اسلام، فصل پنجم: دوران انزوای سیاسی آیت الله کاشانی

مؤلف در مقدمه کتاب خود، در تبیین نقش آیت الله کاشانی در ملی شدن صنعت نفت چنین می نگارد: ملی شدن صنعت نفت و پیروزی چشمگیر مردم ایران را می توان یکی از رویدادهای مهم تاریخ معاصر ایران در مبارزه با استبداد داخلی و استعمار خارجی دانست که نقش مهمی در مبارزات آزادی خواهانه ملت ایران و دیگر کشورها داشته است.

در پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران عوامل متعددی نقش داشته اند که بررسی عملکرد و سهم هرکدام از آنها می تواند الگوی پژوهشی جدیدی در اختیار محققان قرار دهد. در این میان بررسی نقش آیت الله کاشانی به عنوان رهبر مذهبی جنبش ملی شدن صنعت نفت حائز اهمیت بسیاری است.

آیت الله کاشانی در 25 سالگی و پس از طی مدارج علوم دینی نزد علمای بزرگ عتبات، به درجة اجتهاد نائل شد؛ اما با وجود اصرار بسیار زیاد طرفدارانش از ارائة رساله خودداری نمود و دلیل آن را مبارزه با استعمار انگلیس ذکر کرد...

در 24 مرداد 1324شمسی و به دنبال اعتراض های گسترده مردم، آیت الله کاشانی از زندان متفقین آزاد شد و مجدداً مبارزه سیاسی خود را از سر گرفت. در فروردین 1325 قرارداد نفتی قوام ـ سادچیکف، بدون اعتنا به قانون تحریم مذاکرات نفت بین ایران و شوروی منعقد شد و همین مسئله مخالفت آیت الله کاشانی را به عنوان یکی از ارکان مبارزه در پی داشت.

در نتیجه، مجدداً در 26 تیر 1325 دستگیر و به بهجت آباد قزوین تبعید شد و حتی از ورود ایشان به مجلس پانزدهم نیز جلوگیری کردند. سرانجام به دنبال مبارزة پیگیر و مقاومت مردم، قوام السلطنه از حکومت ساقط شد و در پی آن آیت الله کاشانی پس از یک سال تبعید در 21 خرداد 1326 به تهران مراجعت کرد تا بار دیگر مردم را به مبارزه با حاکمان دست نشانده دربار و استعمار انگلیس تشویق کند...

سرانجام نهضت ملی کردن صنعت نفت ایران با وحدت و یکپارچگی آحاد ملت و در پی یک دهه مبارزة خستگی ناپذیر به پیروزی رسید و به این ترتیب دست بیگانگان از منابع عظیم نفتی ایران کوتاه شد. فعالیت های گسترده و همه جانبة آیت الله کاشانی در حمایت از دولت دکتر مصدق پس از ملی شدن صنعت نفت نقش مهمی در اجرایی شدن قانون ملی شدن صنعت نفت و مبارزه با مخالفان داخلی و خارجی نهضت داشت.