نقد عرفان های صوفیانه

معرفی کتاب

این اثر شامل ۹ فصل است که عناوین آن عبارتند از :

فصل اول: مفهوم شناسی و پیشینه

فصل دوم: تاریخچه

فصل سوم: علل ظهور صوفیه

فصل چهارم: علل گرایش برخی علمای شیعه به عرفان

فصل پنجم: نحله ها و سلسله های صوفیه

فصل ششم: موضع گیری پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) در برابر رهبانیت

فصل هفتم: موضع گیری مخالفان و موافقان صوفیه

فصل هشتم: مدعیات اساسی صوفیه

فصل نهم: نقد مسلک اهل حق با تأکید بر مکتب نور علی الهی

محقق در بخشی از مقدمه کتاب خود درباره ضرورت و اهمیت این تحقیق و همچنین پیشینه آن چنین می نویسد:

پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ملت بزرگ ایران در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی به رهبری بی بدیل فقیه بزرگ و حکیم و عارف واصل حضرت امام خمینی- رحمة الله علیه -، موج معنویت گرایی وگرایشهای عرفانی در ایران بلکه در پاره ای از نقاط جهان پدید آمد. سخنان آن عزیز سفر کرده که از دل مالامال از عشق به حق و از زلال معارف بلند اسلام ناب محمدی (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ) و مکتب اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام )بر می خاست، بر جانهای پاک وخداجو می نشست و تحولی شگرف در آنان پدید می آورد. مکتب امام خمینی - رحمة الله علیه - مدرسه عشق، و زمزمه او، زمزمه محبت حق بود. چه بسیار نوجوانان، جوانان ومردان وزنانی که از سخنان ساده وصمیمی او که رنگ خدا داشت، شیدای حق شدند و در شط خون شنا کردند ومقامات تبتل تا فنا را یک شبه در نوردیدند و از بزرگترین انقلاب الاهی دوران معاصر با همه وجود دفاع کردند. در مکتب امام، عرفان وحماسه در هم آمیخته بود وتوکل وتسلیم در برابر حق وتکیه بر قادر مطلق، وشریعت محوری وتکلیف مداری، او ویاران پاکبازش را از چنان قدرتی برخوردار کرده بود که لرزه براندام قدرتهای پوشالی شرق وغرب انداختند. آنان به جای خزیدن در کنج عافیت، به میدان شهادت شتافتند وبه جای رقص وسماع، خلیل آسا در آتش نمرود زمانه پا نهادند و از غرش تانکها وتوپها و تیربارها نهراسیدند و به چهره مرگ لبخند زدند تا هجوم ددمنشانه دشمن بعثی را ـ که همه مستکبران جهان تحریک وتأیید وتقویتش کرده بودند ـ دفع کنند.

باری امام - رحمة الله علیه - نه تنها منشأ چرخشی تاریخی در ایران وجهان گردید، بلکه موجی از معنویت خواهی در ایران و جهان بویژه جهان اسلام پدید آورد. ولی پس از مدتی در این فضای فرهنگی ومعنوی، کسانی به داعیه عرضه متاعهای معنوی وعرفانی، به عرصه آمدند وعرفانهای سکولار وصوفیانه را برای فرو نشاندن عطش عرفانی مردمان بویژه نسل جوان ترویج کردند.

تصوف به عنوان یکی از جریانات فکری، هماره مورد نقد و بررسی قرار می گرفته است. از سوی علمای شیعه و اهل سنت، بر جنبه های مختلف اندیشه و عمل متصوفه نقدهایی وارد گردیده است. دنیا گریزی، و با دستاویز توکل، بدون زاد و توشه و تدبیر و اندیشه، قدم در وادیهای مخوف و بی آب و غذا گذاشتن، و علم گریزی، و ترک شهر و دیار و دوری گزیدن از خلق و محروم ماندن از علم علما و ترک نکاح، و سیاحت بدون هدف، و طرز لباس پوشیدن و خورد و خوراک، و سماع و غنای صوفیه، از جمله موارد این نقدها است.

متصوفه خود نیز به نقد درونی صوفیه پرداخته اند. قشیری، شیخ احمد جام، ابو حامد غزالی و هجویری غزنوی از جمله صوفیانی هستند که خود به انتقاد از برخی اندیشه ها و اعمال صوفیه پرداخته اند.

البته نقد بیرونی و فقهی اهل سنت به تصوف، با نقد درونی صوفیه اهل سنت، با هم تفاوت دارد. نقد بیرونی، براندازانه ومتوجه کلیت تصوف است و با دیده انکار نسبت به کل میراث صوفیه صورت می گیرد؛ درحالی که نقد درونی، نقد مقید است و تصوف را در کلیت آن می پذیرد و نقد، متوجه برخی از صوفیه و اندیشه های آنان است. ونیزنقد بیرونی، بیشترناظر به جنبه معرفت شناختی صوفیه است و اشتباهات صوفیه را ناشی از عدم شناخت صحیح آنان از اسلام می داند؛ در حالی که نقد درونی، بیشتر ناظر به جنبه روان شناختی صوفیان است که به علت عجب و خود بینی و مسایلی از این دست، گرفتار اشتباهاتی می شوند.