رابطه دین و اخلاق (بررسی دیدگاه ها در مناسبات دین و اخلاق)

معرفی کتاب

اثر حاضر، مهم ترین نظریات مطرح شده درباره دین و اخلاق را توصیف، تبیین و نقد کرده است.

دین و اخلاق از اموری اند که تمام وجوه حیات معنوی انسان را پوشش می دهند و از سطحی ترین لایه های زندگی گرفته تا عمیق ترین جنبه های روح و جان آدمی نفوذ دارند و می توان در پرتو این دو نهاد اختصاصی انسانی، سعادت حقیقی و کمال نهایی را به چنگ آورد. از این رو، دین و اخلاق دغدغه بسیاری از انسان ها در درازی تاریخ فرزندان آدم روی زمین بوده اند.

با وجود اهمیت دین و اخلاق و همراهی این دو در دوره های مختلف تاریخ و تاثیر انکارناپذیر آنها در تعالی انسان ها، در تاریخ مغرب زمین اتفاقاتی افتاده که بحث از نسبت دین و اخلاق به صورت جدی مورد پرسش قرار گرفته است و متفکران درباره ربط و نسبت این دو به تامل نشسته اند. حاصل این تامل ورزی ها، پی ریزی نظریه هایی در این باب است. البته هدف این نیست که این پرسش در گذشته مطرح نبوده یا در غیر دنیای غرب مطرح نشده، بلکه هدف این است که نگرش متفاوت به این مساله، متاثر از تحولاتی است که پس از رنسانس در غرب اتفاق افتاد. آنچه در این کتاب اشاره می شود، بحث و بررسی دیدگاه های مطرح در باب نسبت دین و اخلاق است و نیز ارایه دیدگاه که نویسنده کتاب به لحاظ واقعیت دین و اخلاق آن را قابل دفاع دانسته است.

روش این تحقیق بر اساس مطالعه کتابخانه ای و سیر تدوین این رساله به این صورت است که ابتدا دیدگاه های مطرح درباره دین و اخلاق بر اساس منابع کتابخانه ای توصیف و تبیین می شوند، سپس مورد نقد و بررسی قرار می گیرند و نقاط قوت و ضعف هر یک بیان و در پایان، دیدگاه موردنظر نویسنده به بحث گذاشته می شود.

بحث رابطه دین و اخلاق در غرب یکی از مباحث مطرح و پرتالیف به شمار می رود و ده ها جلد کتاب و مقاله درباره نسبت دین و اخلاق از سوی پژوهشگران نگاشته شده اند. البته در زبان فارسی، در این موضوع کتاب های زیادی به صورت مستقل نوشته نشده، اما در مجلات و بخش هایی از کتاب ها این بحث مطرح شده است.
کتاب هایی که به زبان فارسی در این موضوع نوشته شده اند، عبارتند از: «دین و اخلاق» تالیف «ماریه سید قریشی» و «دین در ترازوی اخلاق» نوشته «ابوالقاسم فنایی». همچنین فصلی از کتاب فلسفه اخلاق استاد مصباح یزدی به این موضوع اختصاص دارد و در بخش هایی از کتاب های دیگر و نیز در مطبوعات به این موضوع پرداخته شده است.

نویسنده کتاب در بخشی از مقدمه درباره انگیزه خود برای تالیف این اثر می نویسد: «روشن است تمام تحقیقاتی که در یک موضوع انجام می شوند، نقاط اشتراکی دارند، اما آنچه که انگیزه محقق می شود در انجام تحقیق جدید در یک موضوع که دیگران به آن پرداخته اند، موارد و مطالبی است که دیگر تحقیقات به آنها نپرداخته یا اگر پرداخته اند خوب انجام نشده است. انگیزه راقم این سطور در انتخاب این موضوع همین امور پیش گفته بود. آنچه این تحقیق را از کارهای انجام شده ممتاز می کند پرداختن به این موضوع از زاویه خاص است که در تحقیقات دیگر یا پرداخته نشده یا اگر هم در بعضی موارد به آنها توجه شده، به صورت اجمال و گذرا انجام شده است.»

قلمرو و جایگاه علمی این بحث نیز موضوعی مهم محسوب می شود. بحث از رابطه دین و اخلاق از مسائل کدام علم است؟ آیا تحقیق درباره رابطه دین و اخلاق یک بحث کلامی و از وظایف متکلم است یا این که این بحث مربوط به مبادی تصوری و تصدیقی اخلاق است و بنابراین، جایگاه بحث آن، فلسفه اخلاق است یا اینکه مربوط به مباحث فلسفه دین است؟

بر اساس مطالب این کتاب، بحث از رابطه دین و اخلاق از مسائلی است که در هر سه علم قابل طرح است و متفکران و اندیشمندان هر یک از آن علوم باید به لحاظ وظایفشان به آن بپردازند.

بنابراین، بحث از رابطه دین و اخلاق، از مسائل و موضوعات هر سه علم به شمار می رود. متفکران و اندیشمندان در هر سه حوزه علمی با توجه به اغراض و اهداف و وظایفشان می توانند این موضوع را مورد بحث قرار داده، به کنکاش درباره زوایای مختلف آن بپردازند.

کتاب حاضر در چهار فصل، رابطه دین و اخلاق را بررسی کرده است.
کلیات و مفاهیم، اتحاد دین و اخلاق، تباین دین و اخلاق و تعامل دین و اخلاق، عناوین فصول چهارگانه این اثرند.
در انتهای این اثر، نمایه ای از آیات، روایات، اعلام و موضوعات نیز درج شده است.