صرف روان با حدیث و قرآن - جلد سوم: ویژه سطح سه

معرفی کتاب

این مجموعه که در سه جلد تهیه شده، همه مسائل علم صرف؛ از قواعد اولیه تا عالی ترین و پیچیده ترین آن را به قلمی روان، به نگارش درآورده است.

ائمه اطهار(علیهم السلام) با کتاب و نگارش و بیان، انسان ها را از نادانی و کج روی رهانیدند. کتابشان؛ قرآن و بیانشان؛ حدیث است و فهم هر دو به ادبیات عرب و از آن جمله به علوم صرف و لغت منوط است. لغت، روشنگر معانی الفاظ و صرف، بیان کننده قواعد مفردات است.

«صرف» از دانش های مهم ادبی است که فراگیری آن برای فهم زبان عربی و تفسیر قرآن کریم و درک کلمات ائمه معصومین(علیهم السلام) ضروری است، زیرا به وسیله آن، چگونگی تغییر کلمات و نیز وزن آنها را می شناسیم.

در این باره کتاب های مختلفی نوشته شده است، اما کتاب «صرف روان» به قلم مولفی نگارش یافته که سالیان متمادی در عرصه علوم ادبی و بلاغی تدریس و پژوهش کرده و آثار گوناگونی از خود به جای گذاشته است. مین شیرازی با بهره گیری از همه منابع کهن ادبی و توجه به شواهد قرآنی و حدیثی و رویکرد به فنون آموزشی جدید، علم صرف را در سه جلد و برای سه دوره مبتدی، متوسط و عالی تدوین کرده، به نحوی که در این مجموعه سه جلدی، همه مسائل علم صرف از قواعد اولیه تا عالی ترین و پیچیده ترین آن به قلمی روان، نگارش یافته است.

همه مسلمانان به ویژه شیعیان پارسی زبان به فراگیری قواعد این زبان اهتمام ویژه دارند و در نظام آموزشی خود برای طلاب و دانشجویان، درس های عمده این علم را در نظر گرفته اند، اما بی شک در فرایند آموزش باید به دو نکته اساسی توجه داشت. نخست آن که به زبان فارسی ساده باشد و دوم آن که سه سطح و سه دسته مخاطب را در نظر گرفت. سطح نخست، برای کسانی که تازه می خواهند علم صرف را یاد بگیرند، سطح دوم، برای مخاطبانی که جلد اول را خوانده و اصطلاحات و مقدمات را اندکی آموخته اند و سطح سوم، برای کسانی که درصدد تحصیل مرحله عالی این علم و فراگیری نکته های ظریف و تخصصی آنند.

در مطالب سه جلد، تکرار دیده نمی شود و به علاوه در ارایه مطالب هر رتبه و سطح، به فهم محصلان آن رتبه و سطح، توجه دقیق شده است. پس برای استفاده کامل و بهره مند شدن از تمام مطالب علم صرف، باید هر سه جلد را به ترتیب مذکور فراگرفت.

مطالب جلد سوم
مباحث این جلد از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا مطالب عالی علم صرف را دربردارد که اینک به نمونه ای اندک از آنها اشاره می شود:
1. حروف زیاده: ارزش شناخت حروف زیاده به حدی است که اگر کسی آنها را نشناسد، بسیاری از کلمات را از کتاب های لغت عرب؛ مثل «صحاح اللغة، قاموس، منتهی الارب، لسان العرب و اقرب الموارد» نمی تواند بیابد و معنای آنها را بفهمد.
2. اشتقاق صغیر، کبیر و اکبر و نشانه های هریک و معیار تشخیص آنها و موارد استعمالشان در علوم صرف و بدیع.
3. قلب به دو معنا و در دو باب: اول به معنای جابه جایی حروف کلمه که در باب وزن کلمات بحث می شود.
4. تخفیف همزه، موارد و شرایط آن.
5. اعلال و موارد آن: سوال های زیادی با این بحث جواب داده می شود.
6. ابدال و حروف آن: بدون شناخت حروف ابدال و موارد آن، معنا کردن بسیاری از کلمات میسر نیست.
7. ادغام: با تحصیل قواعد ادغام، بسیاری از کلمات مشکل حل می شود.
8. قواعد حذف: در دو مورد استعمال می شود. یکی حذف اعلالی که به حذف واو یا یاء مربوط است و دیگری حذف غیر اعلالی یعنی حذف حرفی که از حروف عله نیست. بدون تحصیل این باب نیز وزن و اصل و معنای بسیاری از کلمات دانسته نمی شود.
9. قواعد مقصور: از مباحث مهم علم صرف، دانستن این است که هر اسم مقصوری مونث و غیر منصرف نیست؛ زیرا الف مقصور گاهی جزء کلمه و گاهی زاید است و زاید، برای تانیث یا الحاق و یا برای تکثیر حروف کلمه است... .
10. قواعد ممدود: آیا هرکلمه ای که بعد از الف آخرش همزه بیاید ممدود است؟ و...
11. قواعد تثنیه: برای تثنیه بحث های ظریفی است.
12. قواعد جمع به «واو و نون» و «یاء و نون»: از این بحث نیز کلمات مبهمی هم چون «غسلین» در «و لا طعام الا من غسلین» شناخته می شود که با وجود داشتن «یاء و نون» مفرد است نه جمع ...
13. قواعد جمع به الف و تاء زاید: در درس بیست و ششم کتاب می توان پاسخ کلماتی را که به الف و تاء جمع بسته شده اند ولی در ظاهر، خلاف قواعدند دریافت.
14. قواعد جمع مکسر: طبق قاعده حروف جمع بیش از حروف مفرد آن است؛ مثل «رجال» جمع «رجل» ولی در بعضی از جمع های مکسر دیده شده که یا حروف جمع کمتر از حروف مفرد و یا مساوی با آن است.
15. قواعد منسوب: بدون دانستن این قواعد، بعضی از آیات قرآنی و بسیاری از عبارت های عربی فهمیده نمی شود.
16. قواعد ابتدا و وقف: بحث «ابتدا» به شروع کلمه و بحث «وقف» به ختم آن مربوط است.
17. علم خط یا قواعد املای عربی: خط عربی مثل هرخط دیگری مقررات و دستورهای خاصی دارد که اگر کسی آنها را نداند، غلط می نویسد و غلط می خواند.

آن چه گفته شد، نمونه های مختصر از مطالبی است که در این کتاب به طور تفصیل با شواهد قرآنی و مثال هایی از نهج البلاغه شریف و احادیث معصومین(علیهم السلام) آورده شد. این اثر برای تشنگان کتاب وحی و جویندگان حقایق کتاب آسمانی و پویندگان علوم قرآنی راه گشای خوبی بوده و مفید و موثر می تواند باشد.