عقل گرایی در تفاسیر قرن چهاردهم

معرفی کتاب

«عقلگرایی در تفاسیر قرن چهاردهم» به قلم خانم شادی نفیسی کوشیده است تا با بررسی تاریخ اندیشه دینی و تفسیر در دوره معاصر، زمینه های فراهم آورنده تحول در اندیشه مسلمانان و به تبع آن مفسران را بازشناسد و نشان دهد.

تفسیرنگاری سرگذشتی بس طولانی و پرفرازونشیب دارد. در ایام حیات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلّم ، پرسشهای تفسیری اندک بود اما پس از آن که خورشید وحی غروب کرد وضع مسلمانان دگرگون شد و مسلمانان با درآمیختن با ملت ها و تمدنهای جدید و آشنایی با دانش نوین نیاز به تفسیر برای درک بهتر قرآن بیشتر احساس می شد.
از این پس تفسیر مسیری پرفرازونشیب را طی نمود که اهل فن آن را به مراحلی چند تقسیم نموده اند و برای هردوره ویژگی هایی برشمرده اند. در این میان تفسیر دوره معاصر دستخوش تحولی عظیم از حیث کمیت و کیفیت شد.
پرداختن به مباحث سیاسی، اجتماعی و علمی در تفسیر این دوره امری نوظهور است که هیچگاه با این شدت و وسعت جلوه گر نشده بوده است.
همچنین در این دوره شاهد اوج گرفتن بحث درباره برخی موضوعات قرآنی نظیر وحی، ملائکة ، جن ، شیطان ، معجزات و برخی موضوعات متعلق به علوم قرآنی همچون داستانهای قرآن و اعجاز آن و پایبندی به برخی اصول تفسیری مانند وحدت موضوعی کل قرآن و سوره های آن و در نتیجه بحث از ارتباط سوره و آیات و اهمیت یافتن مساله سیاق هستیم.

«عقلگرایی در تفاسیر قرن چهاردهم» به قلم خانم شادی نفیسی کوشیده است تا با بررسی تاریخ اندیشه دینی و تفسیر در دوره معاصر، زمینه های فراهم آورنده تحول در اندیشه مسلمانان و به تبع آن مفسران را بازشناسد و نشان دهد.
در فصل اول این کتاب نگرش مسلمانان این دوره به دانش جدید، تحول نهاد و نگرش سیاسی و تاثیر آن بر حوزه تفکر دینی، تاثیر مستشرقان بر حوزه تفکر دینی، تاثیر مکاتب جدید اجتماعی، اقتصادی و فلسفی و همچنین تاثیر دستاوردهای جدید علمی و همچنین کلام مسیحیت بر حوزه تفکر دینی نمایانده شده است.
در فصل دوم با عنوان جلوه هایی از عقلگرایی در تفسیر، چند موضوع مهم محوری در تفسیر انتخاب و در پنج تفسیر بررسی شده است. موضوعاتی چون: عقل ، علم ، آیاتی که در آن از طبیعت و علوم سخن گفته شده، ملائکه، جن و... این موضوعات در دو بخش تنظیم شده اند که هریک مشتمل بر مباحث متعددی هستند. مساله علم، عقل، موضوعات معجزات پیامبران، امدادهای غیبی و عذابهای الهی در قالب داستانهای قرآن در کنار مساله ملائکه، جن و شیطان، از دیدگاه هریک از پنج مفسر مورد نظر بررسی شده است.
در این فصل تلاش شده تاثیر علم، به عنوان مهمترین دستاورد عقل بشری، در تفسیر قرآن نشان داده شود و از سوی دیگر نسبت به جایگاه والای اصول و مبانی عقلی در تفسیر وقوف حاصل شود تا بدین وسیله توانایی برخوردی روشمند با قرآن برای درک بهتر آن فراهم آید.
نویسنده مراد از عقلگرایی در عنوان کتاب را یادآور شده و می نویسد که مراد وی به هیچ روی مکتب فلسفی خاصی که به این عنوان نام گرفته باشد نیست، بلکه مراد از آن هرگونه تلاش عقلانی جهت همسوی سازی یافته های بشری با معارف قرآنی و یا نقد فرآیند فهم دینی با عقلانیت است.

کتاب مشتمل بر یک مقدمه است که در آن نگاهی اجمالی به مطالب کتاب صورت گرفته است.

پس از آن کتاب در دو فصل تنظیم شده که هرفصل دارای عناوین و بخشهای متعددی است.

فصل اول: «بررسی زمینه های فراهم آورنده تحول در حوزه معرفت دینی و تفسیر» که بخشهایی چون: نگرش مسلمانان به دانش جدید، تحول نهاد و نگرش سیاسی و تاثیر آن بر حوزه تفکر دینی، تاثیر تلاش ها برای مقابله با انحرافات القایی مستشرقان و مبشران بر حوزه مباحث دینی، مکاتب جدید اجتماعی- اقتصادی- فلسفی و حوزه مباحث دینی و تاثیر دستاوردهای جدید علمی و کلامی مسیحیت بر حوزه مباحث دینی.

فصل دوم: «جلوه هایی از عقلگرایی در تفاسیر قرن چهاردهم،» دارای یک مقدمه است که در آن به معرفی تفسیرها و مفسران پنج گانه مورد نظر می پردازد. ( تفسیر المنار ،تفسیر الجواهر ،تفسیر فی ظلال القرآن ،تفسیر المیزان و تفسیر نمونه ).
این فصل دارای دو بخش عمده می باشد، بخش اول: تفسیر آیات در بر گیرنده پدیده های طبیعی در بیان مفسران «المنار» عناوینی چون: عقل و علم در بیان مفسران «المنار»، عقل و علم در بیان مفسر «الجواهر» و... در این بخش مطرح شده است. بخش دوم: تفسیر آیات در بر گیرنده امور غیبی در بیان مفسران المنار، الجواهر و... عناوینی چون جن و ملائکه در بیان مفسران المنار و الجواهر و سایر تفاسیر پنج گانه را مورد بررسی قرار داده است.

در پایان کتاب هم فهرست منابع و مآخذ فارسی و عربی کتاب آمده است.