loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

علیت از دیدگاه فیلسوفان مسلمان و فیلسوفان تجربه گرا

3 (2)

ناشر بوستان کتاب قم

نویسنده عین الله خادمی

زیر نظر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

سال نشر : 1388

تعداد صفحات : 434

خرید پیامکی این محصول
جهت خرید پیامکی این محصول، کد محصول، نام و نام خانوادگی، آدرس و کد پستی خود را به شماره زیر ارسال نمایید: کد محصول : 44403 10003022
110,000 99,000 تومان
افزودن به سبد سفارش

معرفی کتاب

در میان مسائل فلسفی قانون علّت و معلول از لحاظ سبقت و قدمت اولین مسئلهای است که فکر بشر را به خود متوجه ساخته و او را به تفکر و اندیشه برای کشف معمّای هستی وادار کرده است.
برای انسان که دارای استعداد «فکر کردن» است مهمترین عاملی که او را در مجرای تفکر می اندازد همانا ادراک قانون کلی علیت و معلولیت است.

با توجه به اهمیت بحث علیت در فلسفه قدیم و جدید و تأثیر شگرف آن در نوع نگرش انسان به جهان و وابستگی تام معقولیت عقاید دینی به این بحث، این موضوع در این کتاب برای بحث و بررسی برگزیده شده است.

سؤال های عمده این تحقیق عبارت اند از:
1 - معنای لغوی و اصطلاحی علت و معلول چیست؟
2 - آیا همه اندیشوران اسلامی تفسیر واحدی از علیت ارائه داده اند؟ در صورت منفی بودن پاسخ، چه اختلافاتی میان اندیشوران اسلامی درباره علیت وجود دارد؟ علل پیدایش این اختلافات چیست؟
3 - آیا قواعد دیگری از قاعده علیت استنباط شده اند؟ مهم ترین آن قواعد کدام اند؟
4 - معنای تجربه گرایی چیست؟ ریشه های تاریخی و مبانی آن کدام است؟
5 - آیا جان لاک، بارکلی و هیوم پایه گذاران تجربه گرایی، دیدگاه واحدی درباره علیت دارند؟ در صورت عدم هماهنگی اختلافات آن ها چیست؟
6 - نتایج تحلیل هیوم درباره علیت چیست؟
7 - تأثیر هیوم بر فیلسوفان بعد از خودش چه بوده است؟
8 - آیا نقاط اشتراک و اختلافی میان تحلیل اندیشوران اسلامی و فیلسوفان تجربه گرا درباره علیت وجود دارد؟ آن نقاط اشتراک و اختلاف کدام است؟
9 - آیا نقاط ضعفی در تحلیل اندیشوران اسلامی و فیلسوفان اسلامی درباره علیت وجود دارد؟ آن نقاط ضعف کدام اند؟

بخش اول این کتاب که مشتمل بر نه فصل است، در صدد پاسخ به سه سؤال اول است.
نویسنده در فصل اول تعاریف و اقسام مختلف علت را از نظر اندیشوران اسلامی بیان کرده است تا مراد از علت و معلول دقیقاً مشخص شده و زمینه برای مباحث بعدی آماده شود.
در فصل دوم تفسیرهای مختلفی درباره علیت از سوی اندیشوران اسلامی، یعنی متکلمان، جمهور فلاسفه و پیروان حکمت متعالیه مطرح شده است. در ضمن به طور مستند توضیح داده شده که ملاصدرا در بیان نظریه اش متأثر از فیلسوفان متقدم اسلامی بالاخص ابن سینا بوده است.
چون حکیمان مسلمان، بخشی از نظریات خود را درباره علیت در ذیل بحث «جعل» بیان کرده اند، برای تبیین کامل تر نظریاتشان، آرای مختلف آن ها درباره مجعول (معلول) در فصل سوم مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.
فصل های چهارم، پنجم و ششم به سؤال سوم تحقیق پاسخ می دهند، یکی از مهم ترین موضوعات مورد اختلاف میان فلاسفه و متکلمان اسلامی درباره بحث علیت، «قاعده ضرورت علّی» است. این قاعده یکی از قواعد فرعی اصل علیت است، ولی پذیرش یا انکار این اصل، تأثیر مهمی در جهان بینی و انسان شناسی یک فیلسوف دارد، به همین دلیل، مولف ادله طرفداران و مخالفان این قاعده را در فصل چهارم مورد بررسی قرار داده است.
دلایل بطلان دور و تسلسل، در واقع، از قواعد فرعی علیت است، ولی به علت اهمیتی که این دو بحث در اثبات وجود خدا دارد، مورد توجه قاطبه متکلمان و فلاسفه اسلامی واقع شده است. در مورد اصل بطلان دور و تسلسل اختلافی میان فلاسفه و متکلمان اسلامی وجود ندارد، فقط در برخی جزییات میان آن ها اختلاف است فصل پنجم نیز عهده دار این مباحث است.
قاعده الواحد نیز یکی از مهم ترین مواضع اختلاف میان فلاسفه و متکلمان مسلمان است. این قاعده نیز یکی از فروعات اصل علیت است، و چون پذیرش یا انکار این قاعده تأثیر بسیار مهمی در نگرش انسان نسبت به جهان هستی دارد، لذا سعی شده که مواضع موافقان و مخالفان این قاعده تا حد مقدور در فصل ششم توضیح داده شود و متعاقب آن در فصل هفتم تأثیری که پذیرش قاعده علیت و برخی قواعد فرعی آن در جهان شناختی فلاسفه دارد، آمده است.
به دلیل تفاوت علیت به معنای فلسفی با موضع عرفا در این زمینه و توضیح این نکته که علیت فلسفی با نظریه «وحدت وجود» عرفا ناسازگار است فصل هشتم نگاشته شده است. در پایان این فصل اشاره ای نیز به تلاش ملاصدرا در تقریب دو حوزه فلسفه و عرفان صورت گرفته است.
در فصل نهم که آخرین فصل بخش اول است به برخی شبهات در مورد اصل علیت در جهان اسلام و پاسخ آن ها اشاره شده است.

بخش دوم این کتاب، مشتمل بر هفت فصل است.
در فصل اول، به سؤال چهارم تحقیق پاسخ داده و ریشه های تاریخی تجربه گرایی و واکنش های متعارض با آن از فیلسوفان یونان قدیم تا عصر حاضر به صورت اجمالی و فهرست وار بیان شده است.
نویسنده در فصل دوم تا فصل پنجم به سؤال پنجم تحقیق پاسخ داده ایست. در فصل دوم نظریه جان لاک، در فصل سوم نظریه بارکلی و در فصل چهارم و پنجم نظریه هیوم رادرباره علیت توضیح داده شده است.
در این چهار فصل سعی بر این بوده که علاوه بر تبیین دیدگاه جان لاک، بارکلی و هیوم به اختلافات و اشتراکات آن ها نیز اشاره شود، هم چنین توضیح داده ایم که جان لاک و بارکلی هر کدام تا چه حد و چگونه زمینه را برای تحلیل هیوم درباره مسئله علیت آماده کرده اند.
در فصل ششم برای پاسخ به سؤال ششم تحقیق به برخی نتایج تحلیل هیوم درباره علیت، از جمله «علیت چیزی بیش از توالی و تعاقب حوادث نیست، برهانی نبودن اصل علیت، و رابطه علیت با معناداری...» اشاره شده است.
در فصل آخر بخش دوم به تأثیراتی که هیوم بر فلاسفه بعد از خود گذاشته، اشاره شده است. مراد از تأثیر اعم از تأثیر مثبت یا منفی است. به همین دلیل، حتی نظریات مخالفان هیوم نیز در این فصل به صورت مختصر مورد بررسی قرار گرفته است؛ چون اگر نظریه هیوم نبود، احتمالاً نظریات مخالف او هم به منصه ظهور نمی رسید، این فصل پاسخ به سؤال هفتم تحقیق است.

مولف در بخش سوم، به تطبیق و نقد و بررسی آرای اندیشوران اسلامی با فیلسوفان تجربه گرا پرداخته است، این بخش مشتمل بر سه فصل است:
فصل اول پاسخ به سؤال هشتم است. در این فصل گرچه از تحقیقات دیگران بهره برده شده است ولی چون محققانی که قبلاً در این باره تحقیق کرده اند اشارات کوتاه و مختصری بدان کرده بودند، نویسنده این بحث را به صورت نسبتاً مفصل مورد بررسی قرار داده است.
در فصل دوم نیز به نقد و بررسی مبانی تجربه گرایی و تحلیل هیوم درباره علیت پرداخته ایم. بخشی از این نقادی که منبعی برای آن ذکر نشده از مؤلف است. موارد دیگر را که از منتقدان دیگر بهره گرفته ایم، با ذکر منبع در پاورقی بیان کرده ایم.
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
شما هم می توانید گزیده انتخابی خود از کتاب را ثبت کنید.
نام و نام خانوادگی
عنوان
برگزیده
کد امنیتی
محصولات مرتبط
بازدیدهای اخیر شما