نهضت روحانیون ایران (10 جلد در 5 مجلد)

معرفی کتاب

بزرگترین آفتی که دانش تاریخنگاری را همیشه در معرض تحریف قرار داده، ملوث نمودن آن به اغراض شخصی، گروهی، فرقه ای، حزبی، ایدئولوژیکی و غیره است. گذشته از تحلیل های تاریخی، نقل اخبار و رویدادها نیز حتی از آفت تحریف به دور نبوده، تا بدانجا که گهگاه شناخت واقعی یک رویداد نه تنها مشکل بلکه محال می نموده است. در میان رویدادهای تاریخی، جنبش های سیاسی فردی و گروهی به ویژه جنبش های شیعی، بیش از همه در معرض خطر تحریف قرار داشته است، زیرا از یک سو بنا بر مبانی دقیق عقیدتی خود هیچگاه حکومت های وقت را به رسمیت و مشروعیت نشناخته و از دیگر سو همیشه و در هر فرصت علیه حاکمیت های سیاسی، نظامی و فرهنگی حکام ستمگر و استعمارگران متجاور به صور گوناگون علم طغیان برافراشته است. همین امر سبب گردید تا شیعیان در طول نه قرن در معرض آزار و تعقیب مدام و محرومیت های همه جانبه باشند.

دوران امنیت و آرامش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی حکومت صفویه، با سلطه افغان ها به پایان رسید و یک قرن بعد با ورود استعمار غربی به کشور، دوره ی جدیدی از مبارزات سیاسی، نظامی و فرهنگی روحانیت شیعه با استعمارگران غربی و عمال وابسته آنها آغاز گردید که تا پایان حکومت پهلوی ادامه داشت.

در قرون گذشته، تاریخ عموماً توسط مورخینی نوشته می شده که در خدمت زر و زور قرار داشته اند. بنابراین انتظار نمی توان داشت که مبارزات ضد استبدادی شیعیان و در رأس آنها علمای شیعی را ـ چنانکه در واقع امر بوده است ـ به تحریر در آورند و به تحریف، غرض ورزی و دروغپردازی نیز نیالایند.

در دو قرن اخیر که مبارزه فردی و یا گروهی علمای شیعه با استعمارگران و عمال سرسپرده ی آنان و پادشاهان و امرای ستمگر وقت ادامه داشت، آنان هیچگاه در صدد برنیامدند، انگیزه و شرح مبارزات خود را نوشته و در معرض دید و قضاوت مردم زمان خود و نسل های بعد قرار دهند. آنچه سبب این امر گردید گذشته از اشتغال دائم آنان به امور علمی و اجتماعی، «احساس تکلیف» و فروتنی اخلاقی ایشان بود و لذا شرح و بیان اقدامات خود را نه تنها لازم نمی دیدند بلکه چه بسا اسباب تضییع اجر اخروی می دانستند و به شدت از آن پرهیز می کردند. همین عامل موجب گردید تا قلم به دستان مغرض آنگونه که می خواستند، و یا دستور داشتند به شرح اقدامات سیاسی علما و علل و انگیزه های آن بپردازند. از این رو تاریخ سیاسی معاصر ما انباشته از مطالب تحریف آمیز و بی پایه ای نسبت به علما و روحانیون است که توسط همین قبیل نویسندگان و مورخان نوشته شده است.
تاریخ موثق آن است که اخبار و وقایع چنانکه روی داده است بدون کم و کاست و یا حب و بغض نسبت به اشخاص نوشته شود و سیر زمان و گذشت ایام و تغییر نگرش ها و بینش ها موجب نادیده گرفتن و حذف برخی وقایع نگردد؛ بلکه باید سخنان و نوشته های افراد مؤثر را که در زمان خود در سرنوشت جنبش مؤثر بوده اند آورد تا نسل های بعد بتوانند درباره ی اندیشه ها و اقدامات آنان، نفیاً و اثباتاً قضاوت کنند.

خوشبختانه علیرغم تلاش و کوشش فراوان رژیم شاه، نهضت اسلامی، از آغاز تا اندزه ای از این آفت در امان ماند؛ زیرا از یک سو اعلامیه ها و سخنرانی های امام و دیگر مراجع به تعداد فراوان تکثیر و در سراسر کشور توزیع می شد و از سوی دیگر برخی از رو حانیون آگاه و دردمند با عبرت از غفلت های گذشته و در کوران حوادث در صدد تدوین تاریخ نهضت برآمدند. دوره ی کتاب نهضت روحانیون ایران که توسط فاضل دانشمند، حجه الاسلام و المسلمین جناب آقای دوانی تألیف شده، نخستین کتاب درباره ی شرح مبارزه امام خمینی و روحانیت بوده و از کتاب های معتبر در این زمینه است. این کتاب نخست در سال 41 و بلافاصله پس از ختم غائله انجمن های ایالتی و ولایتی در یک جلد نوشته شد و پس از گذشت شانزده سال و با آغاز و گسترش دامنه ی انقلاب اسلامی در سال 56 و 57 ، نویسنده در صدد برآمد تا اخبار و اطلاعات روزمره ی نه ضت را ثبت و اسناد و مدارک مربوطه را تا آنجا که دسترسی داشته است جمع آوری نماید و نهایتاً تاریخ نهضت روحانیت شیعه را از قدیم ترین زمان ها تا پیروزی انقلاب و تأسیس نظام جمهوری اسلامی و از آن پس تا نخستین سال های جنگ تحمیلی با فقد امکانات و زحمات قابل تقدیری تدوین کند.