الهدایة فی النحو

معرفی کتاب

«الهدایة فی النحو»، با تصحیح، تنقیح و تعلیق حسین شیرافکن، کتابی است که به آموزش زبان عربی، به ویژه نحو عربی اختصاص دارد.
این کتاب، به زبان عربی است و در مورد نویسنده آن، اختلاف وجود دارد؛ برخی او را ابوحیان اندلسی، بعضی، زبیر بصری، بعضی ابن درستویه و برخی، دختر ابن حاجب دانسته اند.

کتاب با دو مقدمه از ناشر و مصحح آغاز شده و مباحث، شامل هفتاد و سه درس، مربوط به مباحث ترکیب یا نحو عربی است که پس از تعریف و تشریح هریک از موضوعات نحوی، مثال ها و شواهد مختلف ذکر می گردد. همچنین در انتهای هر درس، تمرین های متناسب با موضوع مورد نظر فراهم آمده است.
مصحح سعی کرده است تا هریک از مباحث مستقل را در یک درس تنظیم نماید، مگر مباحثی که از حجم زیادی برخوردار بوده و به ناچار، در بیش از یک درس و تحت عناوین جدید، گنجانده شده است، همانند درس 22 و 23.
از آنجا که برخی از مراکز علمیه برای تدریس علم نحو، به این کتاب اکتفاء نموده اند، مصحح اقدام به افزودن مباحث جدیدی همانند مبحث «إغراء» و« اختصاص» به آن کرده است.
مصحح در تنظیم این اثر، از بیش از 1000 آیه شریفه و نزدیک به 100 حدیث، از مصادر روایی مختلف، مخصوصا «نهج البلاغه» و اخبار معصومین ـ علیه السلام ـ بهره برده است.
در پایان هر درس، سؤالات و تمرین هایی برای سهولت در یادگیری و فهم بهتر مطالب، گنجانده شده است.طبق یک تقسیم بندی، می توان هفتاد و سه درس مطرح شده در کتاب را در یک مقدمه و سه باب زیر، تقسیم نمود:

← مقدمه کتاب
در مقدمه که به تعاریف و ترسیم حدود اختصاص یافته است و شامل دروس یک تا چهار می شود، ابتدا علم نحو و در ادامه، اسم و علامات آن، فعل و مشخصات آن و حرف و علامات و فواید آن تعریف شده و سپس به کلام و اقسام آن، پرداخته شده است.

← باب اول
در باب اول که دروس پنج تا چهل و هفتم در آن جای گرفته است، به اسم و مباحث مربوط به آن پرداخته شده است؛ از جمله این مباحث، عبارتند از: تعریف اسم معرب؛ اصناف اعراب اسم؛ غیر منصرف؛ مرفوعات؛ منصوبات؛ مجرورات؛ توابع؛ مضمرات؛ اسماء اشاره؛ موصولات؛ اسماء افعال ؛ اسماء اصوات؛ مرکبات؛ کنایات؛ ظروف؛ تعریف و تنکیر؛ اسماء عدد؛ مذکر و مؤنث؛ تثنیه؛ جمع؛ مصدر؛ اسم فاعل؛ اسم مفعول؛ صفت مشبه؛ اسم تفضیل و... .

← باب دوم
در باب دوم، که دروس چهل و هشتم تا پنجاه و هشتم در آن گنجانده شده است، از فعل و احکام آن سخن به میان آمده است. برخی از مباحث مطرح شده در این باب، عبارتند از: زمان فعل؛ عامل رفع، نصب و جزم فعل مضارع؛ فعل مجهول؛ لازم و متعدی؛ افعال قلوب؛ افعال ناقصه؛ افعال مقاربه؛ فعل تعجب؛ افعال مدح و ذم.

← باب سوم
آخرین باب نیز به حروف و مباحث مربوط به آن اختصاص یافته و از جمله مطالب مطرح شده در آن، می توان به امور زیر، اشاره نمود: حروف جر؛ حروف مشبهة بالفعل؛ حروف عطف؛ حروف تنبیه؛ حروف نداء؛ حروف ایجاب؛ حروف زیادت؛ حروف مصدریه؛ حروف تفسیر؛ حرف تحضیض؛ حرف توقع؛ حروف استفهام؛ حروف شرط؛ حرف ردع؛ تاء تأنیث؛ تنوین و نون تأکید.