متن و ترجمه رسالة الحقوق امام سجاد (علیه السلام)

معرفی کتاب

رسالة الحُقوق عنوان حدیثی طولانی از امام سجاد(ع)است. این حدیث حاوی بیش از ۵۰ تکلیف و وظیفه مؤمن نسبت به دیگران است. رساله حقوق همچون درسنامه اخلاقی مؤمن در حوزه روابط فردی و اجتماعی است. وظایف فرزند در برابر پدر، مادر، وظایف همسران نسبت به یکدیگر و فرزندان و نیز وظیفه همسایه، استاد، شاگرد، امام جماعت، حکومت از جمله موضوعات این رساله است.

به دلیل جایگاه خاص و محتوای جامع رساله حقوق، ترجمه ها و شرح های متعددی بر آن نوشته و منتشر شده است.

«حقوق» جمع «حق» است و مراد از حق، در ترکیب اضافی «رسالة الحقوق» تکالیف و وظایفی است که خداوند نسبت به دیگران ـ اعم از انسانها و دیگر موجودات ـ بر عهده انسان نهاده است. حقوق در این ترکیب، منحصر به تکالیف واجب شرعی مؤمن نیست و شامل احکام استحبابی و نیز وظایف عرفی و اجتماعی نیز می شود. همچنین، احکامی که در رساله حقوق مطرح شده، تنها شامل احکامی نیست که پایمال کردن آنها گناه محسوب شود یا موجب مجازات دنیوی (حد و تعزیر شرعی) می گردد، بلکه رساله حقوق در بردارنده احکام اخلاقی و رفتاری مؤمن اعم از واجب و مستحب است.قدیمی ترین منابع حدیثی که رساله حقوق امام سجاد(ع) را به طور کامل ثبت کرده اند عبارتند از:
تحف العقول، تالیف حسن بن علی بن حسین بن شعبه حرانی ، متوفای ۳۸۱ قمری. در این کتاب ۵۰ حق از حقوق ثبت شده اما سند رساله یاد نشده است.
خصال تالیف شیخ صدوق، (متوفی ۳۸۲ هجری].
من لا یحضره الفقیه، تالیف شیخ صدوق.
شیخ صدوق در این دو کتاب علاوه بر حقوق پنجاه گانه ، حقی را تحت عنوان حق حج یاد کرده و در مجموع ۵۱ حق را ذکر نموده است. هر چند در مقدمه خصال، آنجا که فهرست حقوق ذکر گردیده از حج ذکری نشده است.

درباره سند رساله باید گفت:
در حدیث من لا یحضر ،سلسله سند نقل نشده و حدیث مرسل است. همچنین میان حدیث من لا یحضر با روایت تحف العقول و نیز روایت خصال تفاوت هایی دیده می شد، در حالی که سایر نقل ها از آغاز به تفصیل یکایک حقوق پرداخته اند.
در سند خصال، نامی از اسماعیل بن فضل به میان نیامده است.
در من لا یحضر، تصریح نشده است که حقوق مذکور، رساله ای است از امام سجاد(ع) ولی در خصال به این نکته تصریح شده است.

طبق آنچه در الخصال شیخ صدوق آمده است، عناوین رساله الحقوق عبارتند از:

حق خدا، حق نفس، حق زبان، حق گوش، حق چشم، حق دست، حق پا، حق شکم، حق عورت، حق نماز، حق حج، حق روزه، حق صدقه، حق قربانی، حق سلطان، حق معلم، حق مولی، حق رعیت، حق متعلمان، حق زن، حق مملوک، حق مادر، حق پدر، حق فرزند، حق برادر، حق ازاد کننده، حق آزاد شده، حق نیکی کننده به تو، حق موذن، حق امام جماعت، حق همنشین، حق همسایه، حق رفیق، حق شریک، حق مال، حق وامخواه، حق معاشر(همصحبت)، حق مدعی بر تو، حق تو بر مدعی علیه، حق رای خواه(مشورت خواهنده)، حق رایزن(مشورت کننده)، حق نصیحت خواه، حق نصیحت گو، حق کبیر(بزرگ)، حق صغیر(کوچک)، حق خواهنده، حق مسئول، حق شادکننده تو، حق بدکننده، حق هم دینان،حق اهل ذمه.