تاریخ تحلیلی - انتقادی فلسفه اسلامی (به ضمیمه نقد محتوایی کتاب)

معرفی کتاب

کتاب تاریخ تحلیلی - انتقادی فلسفه اسلامی (به ضمیمه نقد محتوایی کتاب)، نوشته سید یحیی یثربی است و در انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر شده است. در این پژوهش تحقیقی در مورد ماهیت و مسائل مطرح شده در فلسفه اسلامی صورت گرفته و به نقد و تحلیل برخی از مسایل فلسفی پرداخته شده است. نگارنده که از اساتید مطرح در عرصه فلسفه و عرفان است؛ از منظری خداشناسی، هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی مبانی و اصول فلسفه اسلامی و فلسفه یونانی و غربی را با هم مقایسه کرده و به نقد و ارزیابی برخی از مسایل مطرح شده در فلسفه اسلامی می پردازد.

از این رو وی ابتدا به نقد و بررسی تعریف فلسفه از منظر متفکران مسلمان و فیلسوفان غرب پرداخته و سپس به نقد و ارزیابی مسائلی مانند مسأله اصالت وجود یا ماهیت در فلسفه اسلامی، وجود کلیات و جایگاه آن و روش شناسی در تأملات فلسفی پرداخته است. از چهار مسأله فوق الذکر سه مسأله اول به صورت تاریخی، تحلیل و نقد شده اند و مسأله چهارم که به صورت پیشنهاد مطرح شده است بازهم جنبه ای تحلیلی و انتقادی به خود گرفته است اما به دلیل آنکه چنین عنوانی در فلسفه وجود نداشته جنبه تاریخی آن مد نظر نویسنده نبوده است.

از نظر نویسنده با توجه به راه و روش صحیح اندیشه فلسفی بسیاری از مشکلات فلسفه و مابعدالطبیعه، بویژه اشکالات بنیادی فلسفه کانت در این کتاب حل شده است. نگارنده، به صورت موضوع محور به تبیین و تحلیل پاره ای از موضوعات فلسفه اسلامی پرداخته و موضوعاتی مانند ماهیت فلسفه اسلامی، اختلاف نظر فیلسوفان مسلمان در اصالت وجود یا ماهیت، تأملات فلسفی، علیت، خداشناسی، مسأله آفرینش و چیستی انسان را بررسی کرده است. دیدگاه های نویسنده مورد نقد چندتن از کارشناسان فلسفه قرار گرفته و توسط آنان ارزیابی علمی شده و پس از ارزیابی به چاپ رسیده است.

نویسنده به روش های مختلف تحلیل و تاریخ نگاری در فلسفه اشاره کرده و مدل و روش فیلسوف محور، مکتب محور، رویکرد محور، موضوع محور و دوره محور را از مهمترین این روش ها دانسته و خود به روش موضوع محور به تحلیل و تاریخ نگاری و نقد فلسفه اسلامی پرداخته و فلسفه اسلامی را در سه دوره کندی تا ابن رشد، دوره الالهیات صوفیانه (عصر صفویه) و دوران پس از صفویه، تقسیم نموده است.

در ادامه، نویسنده سید یحیی یثربی، تعریفی را برای فلسفه پسندیده دانسته که دارای فهمی فراگیر از جهان هستی باشد، بر پایه قوای ادراکی بشر بنا شده و مستند به واقعیات عینی و خارجی باشد. از این رو وی تعاریف ارائه شده از فلسفه به وسیله برخی از فلاسفه اسلامی را مورد نقد قرار داده و جایگاه فلسفه و ماهیت آن از دیدگاه فیلسوفانی مانند ابن سینا، سهروردی، ابوالبرکات بغدادی و ملاصدرای شیرازی را تبیین نموده است.
در بخش دیگری از کتاب کتاب تاریخ تحلیلی - انتقادی فلسفه اسلامی، نویسنده، به زمینه و سابقه بحث اصالت وجود یا ماهیت در فلسفه اسلامی اشاره نموده و دیدگاه های فلاسفه ای مانند فلوطین، افلاطون و ملاصدرا را در این زمینه از لحاظ تاریخی مورد تحلیل و نقد قرار داده است. سپس مباحثی مانند فیزیک و متافیزیک نزد فلاسفه مسلمان، مابعدالطبیعه در فلسفه اسلامی و یونانی و مسأله علیت را از نظر فیلسوفان مسلمان و غرب با هم مقایسه نموده و دیدگاه های فلاسفه ای مانند کندی، ابن سینا، فارابی و فلاسفه یونان و همچنین صدرالمتألهین و پیروان او را در زمینه علیت و ابعاد آن از لحاظ تاریخی مورد تحلیل و نقد قرار داده است.
در بخش بعدی کتاب نویسنده سید یحیی یثربی، به مباحث مربوط به الهیات و اوصاف خداوند متعال در فلسفه اسلامی پرداخته و توصیف خداوند در قبل و بعد اسلام را از منظر فلاسفه یونان و مسلمان با هم مقایسه نموده است. همچنین ادله فلاسفه مسلمان و غیر مسلمان را در مورد اثبات وجود خداوند متعال را بیان کرده و ادله مهم آنان را در این زمینه مورد نقد و ارزیابی قرار داده است. وی اشکالاتی که در نوع تفکر فلاسفه یونان و فیلسوفان مسلمان در مورد نوع تصور آنان نسبت به خداوند بوده است را مطرح کرده و به تحلیل و نقد دیدگاه های آنان در این زمینه پرداخته است.

نقد و بررسی دلایل فیلسوفان مسلمان در مورد توحید و علم خداوند و ارزیابی دیدگاه های فلاسفه ای مانند ابن سینا، فارابی، خواجه نصیرالدین طوسی، امام محمد غزالی، ملاصدرا، شهاب الدین سهروردی و ابوالبرکات بغدادی در مورد ماهیت علم خداوند از دیگر مطالب این بخش است. در بخش های بعدی کتاب وی به تحلیل تاریخی و نقد دیدگاه های فلسفه اسلامی در مورد مسایل جهان شناسی و انسان شناسی می پردازد و مبانی فلاسفه مسلمان و یونان را در این زمینه با هم مقایسه کرده و ادله آنان در مورد حدوث و قدم جهان، مسأله شر، ماهیت انسان، ماهیت نفس و مجرد بودن آن، زندگی انسان و مسأله سیاست را با یکدیگر مقایسه کرده و به نقد و ارزیابی برخی ادله پرداخته است.