نظریه حقوقی اسلام (دوره دو جلدی) - (مشکات)

معرفی کتاب

این کتاب شامل ادامه سخنرانی های قبل از خطبه های نماز جمعه تهران است که پس از کتاب نظریه سیاسی اسلام به قلم آقایان محمدمهدی نادری قمی و مهدی کریمی نیا نگارش یافته و چاپ دوم آن در تابستان 1380 به سعی انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(رحمه الله) صورت پذیرفته است. ویژگی این کتاب، بیان مطالب حقوقی، در پرتو آیات نورانی قرآن کریم و روایات معصومان(علیهم السلام) است. در جلسات اول تا چهارم، مفردات مبادی تصوری بحث، تعریف و مطرح شده است: مبادی و مباحثی نظیر: بیان مفهوم حق با توجه به شبهات مطرح در سطح جامعه در مورد نفی حقیقت واحد، شک گرایی و نیست انگاری و نهیلیسم و نسبیت گرایی، تفکیک میان دو معنای تکوینی و ارزشی (اعتباریِ) حق در قرآن، تلازم مفهوم اعتباریِ حق با تکلیف، و تفاوت حقوق با اخلاق. از جلسه پنجم به بعد وارد مباحث اصلی کتاب می شویم. در جلسه پنجم بحث خاستگاه و منشأ حقوق مطرح شده و دو مکتب حقوق طبیعی ـ که منشأ حقوق را طبیعت یا عقل بشر می داند ـ و پوزیتویسم حقوقی ـ که منشأ حقوق را توافق و قرارداد اجتماعی می داند ـ نقد شده است. در جلسه ششم به منظور طرح دیدگاه اسلام درباره منشأ حقوق، تقسیمات حقوق بیان شده است. در جلسه هفتم دیدگاه اسلام درباره منشأ حقوق مطرح می شود. استاد ثابت می کنند که همه حقوق از حق خداوند نشأت می گیرد، و آن گاه به بیان برخی شبهاتی می پردازند که برای انسان، حقی در مقابل خداوند قایل می شود. در جلسه هشتم به اشکالات بحث جلسه هفتم پاسخ گفته می شود، و ثابت می گردد که همه حقوق، اولا و بالذات، برای خداوند است. در جلسه نهم با استناد به بیانی از حضرت علی(علیه السلام) بر بازگشت همه حقوق به حق خداوند تأکید می شود و در ادامه بر فرع بودن سایر حقوق بر حق خداوند، برهان عقلی اقامه می شود و وجود مصلحت و حکمت در جعل حق از سوی خداوند به اثبات می رسد. جلسه دهم در ادامه بحث از وجود مصلحت و حکمت در جعل حق از ناحیه خداوند به بحث از قدرت و مصلحت به منزله شرایط تکلیف می پردازد. جلسه یازدهم با بحث از رابطه حق و تکلیف، به نقد تفکراتی از قبیل «مطالبه حقوق و نفی تکلیف» می پردازد. در جلسه دوازدهم از طریق رابطه فاعلیت با ثبوت حق، ثابت می شود که چون فاعلیت اصلی در جهان از آنِ خداوند است، همه حقوق نیز برای او ثابت است. جلسه سیزدهم درباره «انسان و طلبکاری حقوق از خداوند» است و با استناد به آیات و حکایات قرآنی ثابت می شود که انسان وامدار خداست نه طلبکار او. در جلسه چهاردهم، ذیل عنوان «عبودیت و بردگی»، تفاوت مالکیت خداوند بر بنده خود، با مالکیت ارباب بر برده، تبیین می گردد. جلسه پانزدهم به بحث از رحمت الهی در قالب اوامر و نواهی می پردازد. در جلسه شانزدهم لزوم تعیین مصلحت در قوانین حقوقی به اثبات رسیده و با توجه به مشکل تشخیص مصلحت، نیاز به وحی برای حل این مشکل ثابت شده است. در جلسه هفدهم در ادامه بحث تعیین مصلحت، ملاحظاتی در تدوین نظام حقوقی مطرح می شود. در جلسات هیجدهم و نوزدهم حق کرامت انسان از منظر اعلامیه حقوق بشر و از دیدگاه اسلام تبیین می شود. جلسات بیستم و بیستویکم بحث در زمینه حق آزادی و حدود و مبانی آن است. در جلسه بیستودوم بحث اسلام و حق حاکمیت انسان بر انسان طرح می شود. در این زمینه حق حاکمیت پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام) و اولی الامر نیز بررسی می شود. در جلسه بیستوسوم در ادامه نقد حق آزادی انسان، ایده های لیبرالیسم و پوزیتویسم اخلاقی به نقد کشیده می شود. در جلسه بیست و چهارم از آزادی عقیده و بیان سخن به میان می آید و جلسه بیستوپنجم آزادی بیان و مطبوعات را برمی رسد. در مجلد دوم این کتاب که در پاییز سال 1382 منتشر شد، در ادامه مباحث جلد نخست، به بحث درباره رابطه میان حکومت و مردم پرداخته شده است. در جلسات بیست و ششم و بیست و هفتم موضوع حکومت و حاکم از دیدگاه اسلام بررسی شده است. در جلسه بیست و هشتم مشخصات حکومت اسلامی از نگاه امیرالمؤمنین(ع) و در جلسه بیست و نهم دین مداری و ارزش گرایی حکومت اسلامی تبیین شده است. در جلسه سی ام موضوع ولایت فقیه و حق قانونی گذاری و در جلسه سی و یکم مسأله ثبات و تغییر در نظام حقوقی توضیح و شرح داده است. مباحثی همچون توّجه انقلاب اسلامی ایران به مسأله فلسطین، انحراف حاکمان و کارگزاران در حکومت اسلامی، و قرائت های مختلف از دین محور اصلی مباحث جلسات سی و دوم تا سی و هشتم هستند. حقوق متقابل مردم و حکومت، دیدگاه دینی سکولاریستی به حکومت، مالکیت در حکومت اسلامی، دفاع و امنیت، وظیفه حکومت، مهم ترین وظایف دفاعی حکومت، در تدارک دفاع در جامعه اسلامی، شهید مطهری و مسأله دفاع، عاشورا تبلور دفاع از دین و ارزش ها، امام خمینی (ره) مدافع دین و ارزش ها، استقرار حکومت و ولایت فقیه در ایران، و وعده تخلف ناپذیر خداوند به ترتیب عناوین جلسات سی و نهم تا پنجاهم را تشکیل می دهند.