تحول در علوم انسانی؛ راهی برای احیای دین و فلسفه زندگی

به اعتقاد سیدیحیی یثربی، استاد در رشته فلسفه و کلام اسلامی و پژوهشگر حوزه نقد فلسفه اسلامی و عرفان اسلامی، باید تحولی عمیق در علوم انسانی ایجاد کرد تا ذهنیت انسان‌ها نسبت به دین و فلسفه زندگی تغییر پیدا کند.

دکترسیدیحیی یثربی اظهار کرد: سال 1321 شمسی در شهرستان تکاب متولد شده‌ام، به فلسفه و کلام اسلامی علاقه بسیاری دارم و بیشتر به سمت نقد فلسفه و عرفان اسلامی حرکت کرده‌ام. در زمان تحصیل و کسب علم در جمود فکری باقی نمانده‌ام و به نقد روی آورده‌ام و به موضوعات علوم انسانی از جمله ملاصدار پرداخته‌ام و همیشه از نقد استقبال می‌کنم و دست کسانی را که اندیشه من را نقد کنند، می‌بوسم چون با نقد است که انسان به اوج می‌رسد. 

نقد، قدم نخست پیدایش فلسفه
نویسنده کتاب «عرفان عملی در اسلام»با بیان این‌که نقد قدم نخست در پیدایش فلسفه است، گفت: برای پیدایش فلسفه باید سه قدم برداشته شود. نخست این‌که بدانیم آن‌چه داریم، کامل و کافی نیست. در واقع، انتقاد است که برای انسان مشخص می‌کند دانشی که داریم بسیار ضعیف و ناچیز است. پس از آن باید مشخص کنیم که در کجا مشکل داریم. به عنوان مثال در کجای منطق، معرفت‌شناسی و فلسفه در کجاها نقص داریم. این نقص‌ها در واقع، به عنوان نقاط بن‌بست و ابهام شناخته می‌شوند که باید در اختیار محققان قرار گیرند تا بر اساس آن تحقیقات و پژوهش‌ مطابق با نیازهای جامعه انجام شود. در قدم آخر نیز پژوهش‌های انجام شده را ساماندهی کنیم، چون ساماندهی به موضوعات پژوهش‌ها منجر می‌شود تا پژوهش‌ها در ادامه یکدیگر انجام شوند و هر محقق تحقیق دیگران را تکرار نکند. 

نویسنده کتاب «حکمت اشراق سهروردی» یادآور شد: انتقاد ما را با کاستی‌ها و بن‌بست‌ها آشنا می‌کند و این کاستی‌ها به مساله و به موضوعات پژوهشگاه‌ها تبدیل می‌شوند. در صورت پاسخ دادن به این مسایل علم تولید می شود و مبانی جدیدی به علوم انسانی افزوده خواهد شد. 

یک شبه نمی‌توان فلسفه را ایجاد کرد
یثربی با بیان این‌که «در پژوهش‌های خود برای ایجاد حرکت در جهت احیای علوم انسانی تلاش کرده‌ام» گفت: از مرحله نقد فیزیک ارسطو چند قرن گذشت تا فیزیک نیوتن مطرح شد. یک شبه نمی‌توان علمی را به علمی دیگر و همچنین فلسفه را ایجاد کرد. پویایی نیز می‌تواند کمک کند تا کارآمدترین فلسفه در طول زمان متولد شود. شاید علوم انسانی که بتواند جهان سوم را از جنگ و درگیری به سمت مذاکره هدایت کند، تنها می‌تواند با این پژوهش‌ها انجام شود. فقر ذهنی منجر می‌شود تا تعداد زیادی از مسلمانان به دست دیگر مسلمانان کشته شوند و این مساله نقصی به اسلام وارد نمی‌کند و نشان دهنده جهل برخی از مسلمانان در حوزه علوم انسانی است. 

این استاد دانشگاه با بیان این‌که «از بین بردن آشفتگی‌های فکری و علمی کار دولت نیست، بلکه اگر تنها 10 درصد از استادان علوم انسانی این موضوع را جدی بگیرند آشفتگی‌های موجود در علوم از بین می‌رود» گفت: مشکل کشور ما در مراکز علمی ناکارآمد است که متاسفانه همیشه به دولت‌ها نسبت داده می‌شود. اگر مراکز علمی حرکت کنند و علوم انسانی تحول یابند، ذهن دولت نیز متحول خواهد شد، اما چون ذهن جامعه ضعیف است، این تحول ایجاد نخواهد شد. 

نویسنده کتاب «ماجرای غم‌انگیز روشنفکری در ایران» با بیان این‌که انجام پژوهش در جامعه ما روندی علمی ندارد، گفت: متاسفانه در جامعه ما نقص‌های موجود در پژوهش‌ها و علوم مختلف پذیرفته نمی‌شود و همه چیز را کامل می‌دانیم. به عنوان مثال، قبول نداریم که در فلسفه و منطق و سایر علوم ممکن است نظریات درستی نداشته باشیم. بنابراین در چنین جامعه‌ای نمی‌توان کتابی یا موضوعی را از نظر اتقان علمی بررسی کرد. 

یثربی با بیان این‌که امروزه در انتخاب کتاب‌های برتر بیشتر به جنبه‌ها و جناح‌های سیاسی توجه می‌شود، اظهار کرد: متاسفانه امروزه موضوعات علمی کتاب‌ها برگزیده نمی‌شوند، بلکه از برخی افراد خاص و شناخته‌شده تجلیل می‌شود که شاید حتی کتاب مورد نظری که این افراد نگاشته‌اند، از درجه علمی لازم هم برخوردار نباشد. 

تولید علم در ایران به تولید ثروت منتهی نمی‌شود
نویسنده کتاب «خودکامگی و فرهنگ» اظهار کرد: امروزه کتاب‌ها از نظر علمی تولید نمی‌شوند. به عنوان مثال، کتابی با موضوع هوشمند کردن قطعات ماشین در جایی تولید می‌شود که کارخانه‌ای مانند تویوتا هوشمندسازی قطعات ماشین را به عنوان مساله خودش مطرح می‌کند و سپس دانشمندان روی این طرح مطالعه کرده، بر اساس نیاز جامعه‌ چنین کتابی را تدوین می‌کنند، اما در کشور ما تولید علم اجرایی نمی‌شود و در تولیدات دخالت داده نمی‌شود. 

نویسنده کتاب «تفسیر روز» گفت: دنیای امروز دنیای تولید است و باید با توجه به نیازهای جامعه تولیدات علمی انجام داد. همان‌گونه که هر لحظه تکنولوژی جدیدی وارد بازار مخاطبان می‌شود، به همان میزان نظریه‌های علمی جدیدی نیز هر لحظه ارایه می‌شوند. در جامعه‌ای که گفته می‌شود از ملاصدار بهتر نمی‌توانیم داشته باشم، بدون شک درِ تحقیق در چنین جامعه‌ای بسته است و هر کس هم مانند من بگوید که بهتر از ملاصدرا هم می‌توانیم داشته باشیم، نظریه او نه تنها پذیرفته نخواهد شد، بلکه هرگز مورد تشویق هم قرار نخواهد گرفت.

منبع: خبرگزاری کتاب