ادبیات و انقلاب (نویسندگان آلمان)

ادبیات چپ گرای آلمان بر خلاف ادبیات شوروی که زیر چتر حکومت خودکامه ناگزیر است تمام تحولات سیاست فرهنگی کمونیستی را بازتاب دهد، تصویری ضد و نقیض و نه چندان یکپارچه ارائه می کند. ادبیات شورش گری که در میان تلاطم های جنگ و انقلاب متولد شد، از همان آغاز در مقایسه با ادبیات شوروی از این مزیت برخوردار بود که فارغ از خط مشی حزبی و کنترل دولتی رشد کند و شکوفا شود. به واقع در اواخر دهۀ بیست کمونیست ها کوشیدند نویسندگان را زیر چتر نظارت خود بگیرند؛ اما عملاً نه چنین قدرتی داشتند و نه چنین مجالی. در روزهایی که استالین ادبیات انقلابی روسیه را در خون غوطه ور می کرد، ادبیات انقلابی آلمان در سایۀ تشکیل جبهۀ فراگیر نیروهای چپ روز به روز بیشتر شکوفا می شد. مجادله بر سر دیکتاتوری هیتلر، بحث دربارۀ دیکتاتوری استالین را تحت الشعاع قرار می داد. آلمانی ها، به ویژه در تبعیدگاه های غربی، فرصت داشتند دوازده سال بیش از آنچه در شوروی امکان پذیر بود، کمونیست و در عین حال نویسنده و شاعر باقی بمانند. کسانی مانند برشت موفقیت های شایانی به دست آوردند؛ اما پس از نقل مکان به مناطق تحت اشغال شوروی، شکست به شکلی هرچه شدیدتر نمایان شد. کمونیست ها و دنباله روها در اثر تملق گویی و همکاری با نیروی اشغال گر به شدت افت کردند و طولی نکشید که خاموش شدند. واگرایی چنان عمیق بود که پیشکسوتان طیف چپ حتی پس از مرگ استالین هم دیگر کمر راست نکردند. با این همه نباید از یاد برود که ادبیات انقلابی آلمان در وجود متفکرانی که راه آن را پی می گرفتند، کسانی همچون نیکیش، بلوخ و لوکاچ، مقام و مرتبۀ فرهنگی اخلاقی خود را حفظ کردند.

گزارش روله دربارۀ یوهانس بِشِر، معروف به اُرفئوس استالینیسم، و اگون اروین کیش، تواناترین روزنامه نگار مدافع مارکسیسم عالی است. قرائت ظریفی که روله از آثار آنا زِگرس عرضه می کند، آشکار می سازد که چگونه آن هنرمند با پیچ و تاب هایی که به رمان های اخیرش می دهد، با نیمه راست ها و نیمه دروغ های «رئالیسم سوسیالیستی» به سازش می رسد. نقش ایده های مارکسیستی در رمان های تاریخی هاینریش مان با بحث های روله به خوبی روشن می شود. با مطالعۀ فصلی کاملاً مستند مشاهده می کنیم که اختلاف نظر هاینریش مان و توماس مان از دیالکتیکی به مراتب وسیع تر حکایت دارد ـ یعنی رویارویی ذهن و اندیشۀ آلمانی با کشش ناسیونالیسم راست از یک سو و انترناسیونالیسم رادیکال از سوی دیگر.

آنچه در اینجا زندگی هنرمندان مختلف را به یکدیگر می پیوندد، مرگ غیرطبیعی و نابهنگام است. صدای شاعران و درام نویسان و منتقدان آلمانی یکی پس از دیگری با تبعید یا قتل یا خودکشی خاموش می شود. با خواندن ماجرای نابودی اوسیتسکی، موهزام، کورنفلت، تئودور ولف، فریدل، تولر، هازنکلور، ارنست وایس و اشتفان تسوایگ پی می بریم که ادبیات به راستی خطرناک ترین پیشه هاست.

فهرست مطالب این کتاب بدین قرار است:
پیش گفتار؛ چپ، جایی که قلب قرار دارد: اکسپرسیونیسم ـ رئالیسم انتقادی ـ شاعران کارگری و ادبیات کارگری ـ محفل لینکس کوروه ـ محفل ولت بونه؛ عشق و نفرت به شیاطین فرومایه: ارنست نیکیش و ناسیونال بلشویسم؛ تاریخ به مثابه تمثیل: در آثار لئون فویشتوانگر و هاینریش مان؛ خبرنگار سرخ: اگون اروین کیش؛ افسر قیصر ـ سرباز کمینترن: لودویگ رِن؛ همسفران بر سر دوراهی: آنا زگرس و جدل با گئورک لوکاچ؛ برت برشتی دیگر؛ هنر قیود درونی: آرنولد تسوایگ؛ مذهب شاعرانۀ یوهانس ر. بِشر؛ مثال هایی از روان پریشی سیاسی: کوبا ـ هرملین ـ هایم ـ بروئن؛ جمع بندی جنگ هیتلر ـ استالین: سه گانۀ تئودور پلیور؛ سپیده دم به پیش: ارنست بلوخِ فیلسوف؛ سال شمار رویدادها؛ کتاب شناسی؛ نمایه.