loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

میرزا جهانگیرخان قشقایی حکیمی که فلسفه را از تهمت الحاد رهانید

حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی از علمای مشهور اصفهان در قرن 13 قمری است. به گفته زنده یاد همایی، میرزا جهانگیرخان کسی است که فلسفه را از تهمت الحاد رهانید. به انگیزه 24 شهریور سالروز درگذشت این حکیم اثرگذار، نگاهی کوتاه به زندگی او و کتاب هایی داریم که درباره اوست.

دوشنبه 24 شهریور 1393

 امروز دوشنبه 24 شهریور 1393 برابر است با صدوچهارمین سالروز درگذشت حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی از حکمای مشهور حوزه علمیه اصفهان. از این حوزه معمولا از سه تن بسیار یاد می شود؛ میرزا جهانگیرخان قشقایی، آخوند کاشی و آقا رحیم ارباب. زندگی میرزا جهانگیرخان قشقایی با آن دو تن نیز ارتباطی تنگاتنگ دارد.

زندگی، تحصیل و تدریس، وفات
میرزا جهانگیرخان قشقایی در سال 1243 ه.ق (1206 شمسی) متولد شد. او در دوران تحصیل خود از حکیم محمدرضا صهبای قمشه ای، ملا اسماعیل اصفهانی درب کوشکی و حکیم ملاحیدر صباغ لنجانی بهره فراوان برد و با ملامحمد کاشانی مشهور به آخوند کاشی هم درس و هم مباحثه بود.

حکیم قشقایی به تدریس فلسفه صدرایی و کتاب «اسفار ملاصدرا» اشتغال داشت، هرچند در مواردی نیز کتاب «شفا»ی ابن سینا را برای شاگردان خاصش تدریس می کرد. شایان ذکر است که شهرت حوزه علمیه اصفهان مانند حوزه مشهد به نقد فلسفه است و بسیاری از اندیشمندان این حوزه از زمان شکل گیری آن از منتقدان فلسفه بوده اند. در دوران تدریس میرزا جهانگیرخان نیز این نقد به فلسفه در اصفهان بسیار مطرح می شد و حتی برخی فقیهان، فلسفه را مخالف شرع مبین و مساوی با الحاد می دانستند اما کوشش های حکیم قشقایی این جو را تغییر داد.

مرحوم جلال الدین همایی در مقدمه خود بر دیوان شعر «طرب اصفهانی» می نویسد: «مرحوم قشقایی فلسفه را در اصفهان از تهمت خلاف شرع و بدنامی کفر و الحاد نجات داد، سهل است که چندان به این علم رونق بخشید که فقها و متشرعان نیز آشکارا با میل و علاقه روی به درس فلسفه نهادند و آن را مایه فضل و مفاخرت می شمردند.» (مقدمه جلال الدین همایی بر دیوان طرب اصفهانی، منتشرشده در سال 1343 از سوی انتشارات فروغی، ص 71).

زنده یاد همایی این مبحث را در مقدمه کتاب خود با عنوان «دو رساله در فلسفه اسلامی» نیز تکرار کرده و در توضیح بیشتر می نویسد که «حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی و آخوند کاشی در قرن 13 ق تنها مدرسانی بودند که فلسفه صدرایی را تدریس می کردند.» (کتاب «دو رساله در فلسفه اسلامی» برای نخستین بار در سال 1357 از سوی انتشارات انجمن شاهنشاهی فلسفه ایران در دسترس مخاطبان قرار گرفت.)

حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی در شب سیزدهم ماه مبارک رمضان سال 1328 ق (1289 شمسی) در سن 85 سالگی در اصفهان درگذشت. این چهره بزرگ فلسفی از حکمای مدفون در گورستان مشهور «تخت فولاد اصفهان» است. از جهانگیرخان قشقایی یک دیوان شعر و کتاب «شرح نهج البلاغه» به یادگار مانده است.

شاگردان
از میان مشهورترین شاگردان میرزا جهانگیرخان قشقایی می توان به بزرگانی چون حاج آقا رحیم ارباب؛ آقانجفی قوچانی صاحب آثاری چون «شرح رساله تفاحیه ارسطو»، «سیاحت غرب» و «سیاحت شرق»؛ میرزا محمدحسن نایینی، آیت الله سید حسن مدرس، آیت الله العظمی سید حسین طباطبایی بروجردی (زعیم بزرگ حوزه علمیه قم پس از مرحوم شیخ عبدالکریم حائری)، آیت الله سید مرتضی طالقانی، آیت الله محمدحسین فاضل تونی (استاد فلسفه و منطق دانشکده الهیات دانشگاه تهران در هنگام تاسیس) و شیخ حسنعلی اصفهانی مشهور به نخودکی اشاره داشت.  

کتابشناسی
درباره زندگی و منظومه فکری و طریق سلوک معنوی میرزا جهانگیرخان قشقایی تنها یک کتاب کامل با عنوان «زندگانی حکیم جهانگیرخان قشقایی» نوشته حجت الاسلام مهدی قرقانی منتشر شده است. این کتاب در سال 1371 از سوی انتشارات گلها در شهر اصفهان منتشر شد. همچنین کتابی کوچک نیز از سوی انتشارات مدرسه با عنوان «جهانگیرخان قشقایی» شامل زندگینامه مختصر این فیلسوف در قالب داستان به قلم بهنام نوروزی قراگوزلو منتشر شده است. این کتاب در سال 1387 در 87 صفحه به بهای هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت. همچنین دو کتاب دیگر با نام های «بوستان معرفت: شرح زندگانی شاگردان آیت الله حکیم جهانگیرخان قشقایی و آیت الله ملا محمد کاشانی» و «آیت الله حکیم جهانگیرخان قشقایی و صاحبنظران» به قلم حجت الاسلام قرقانی نیز منتشر شده که تلخیص و بازچاپ همان کتاب «زندگانی حکیم جهانگیرخان قشقایی» هستند. این دو کتاب هر دو در دی 1390 منتشر شده اند.

دیگر منابع و مآخذی که شناختی از میرزا جهانگیرخان قشقایی به دست می دهند کتاب های مربوط به تاریخ اصفهان و گورستان تخت فولاد و یا کتاب های رجالی مربوط به اندیشمندان شیعی است. از میان این گونه از آثار می توان به این موارد اشاره داشت:

1) ایزدگشب، اسدالله (1331). شمس التواریخ. انتشارات دارالسلطنه.
2) بامداد، مهدی (1357). شرح حال رجال ایران در قرون 12 و 13 و 14 هجری. تهران: انتشارات زوار.
3) جابری انصاری، محمدحسن (1378). تاریخ اصفهان. اصفهان: نشر مشعل.
4) کتابی، محمد باقر (1375). رجال اصفهان؛ در علم، عرفان، ادب و هنر. اصفهان: نشر شهرداری اصفهان.
5) مهدوی، سید مصلح الدین (1378). تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر. اصفهان: نشر گلها.
6) مهدوی، سیدمصلح الدین (1384). دانشمندان و بزرگان اصفهان. اصفهان: نشر گلدسته. (این کتاب با عنوان تذکرةالقبور در سال 1348 نیز منتشر شده بود.)
7) همایی، جلال الدین (1381). تاریخ اصفهان. به اهتمام ماهدخت بانو همایی. تهران: موسسه نشر هما.
 
مدفن و یادکردها
مزار جهانگیرخان قشقایی در تکیه جهانگیرخان قشقایی در گورستان تخت فولاد اصفهان است. این تکیه از جمله تکایای باقیمانده از دوران قاجار در محدوده تکیه لسان الارض است. پس از دفن مرحوم جهانگیرخان این تکیه به نام وی مشهور شد.

نام و یاد حکیم میرزا جهانگیرخان قشقایی در آثاری مرتبط با تخت فولاد اصفهان نیز دیده می شود. برای نمونه، شهرداری اصفهان تهیه و انتشار «دایرةالمعارف تخت فولاد» را در دست تهیه دارد. از این دانشنامه تاکنون بیش از پنج مجلد منتشر شده است. نخستین جلد این دانشنامه در سال 1389 در دسترس مخاطبان قرار گرفت. دیگر اثر مهم درباره تخت فولاد کتاب «لسان الارض» یا «تاریخ تخت فولاد» نوشته مصلح الدین مهدوی است. این کتاب در سال 1370 از سوی انتشارات انجمن کتابخانه های عمومی اصفهان منتشر شده است.

یکی دیگر از مهم ترین منابع درباره گورستان تخت فولاد جلد دوم کتاب «تاریخ اصفهان» اثر زنده یاد جلال الدین همایی است. همچنین کتابی نیز با عنوان «تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان» تالیف علیرضا لطفی نیز منتشر شده است. این کتاب برای نخستین بار در سال 1390 از سوی انتشارات سازمان فرهنگی و تفریحی شهرداری اصفهان در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط