روش شناسی مطالعه موردی در پژوهش های مدیریت (آزمون نظریه و نظریه پردازی)

معرفی کتاب

این کتاب با طرح سؤال های پژوهشی و انتخاب روش مطالعه موردی به عنوان راه اثبات پژوهشی آن به سادگی پژوهش مطالعه موردی را در عمل به دانشجویان و علاقه مندان آموزش می دهد. بر این اساس، تمرکز بر آزمون نظریه و نظریه پردازی از طریق مطالعه موردی است تا مطالعه همبستگی و آزمایشگاهی.

این کتاب چهار هدف اصلی را دنبال می نماید:
هدف اول. عرضه پیوستار وسیعی از انواع پژوهش مطالعه موردی (از جمله مطالعات موردی عمل محور، مطالعات موردی نظریه پردازی و مطالعات موردی آزمون نظریه) به دانشجویان و پژوهش گران مبدعی مطالعه موردی، در یک چارچوب روش شناسانه منطقی است.
هدف دوم. این کتاب ایفای نقش در مبحث روش شناسانه ناظر بر مناسب بودن مطالعه موردی به عنوان نوعی استراتژی برای آزمون نظریه است.
هدف سوم. تأکید بر نقش تکرارپذیری در همه پژوهش های آزمون نظریه، صرف نظر از نوع انتخاب استراتژی پژوهش برای یک آزمون خاص است. نافعیت تأکید بر این اصل بنیادی تدوین نظریه در این کتاب آن است که یکی از کانون های متداول انتقاد علیه پژوهش مطالعه موردی دغدغه نابه جای «فقدان تعمیم پذیری» نتایج مطالعه موردی است.
هدف چهارم. اعطای وزن بیشتری به اهمیت آزمون نظریه نسبت به نظریه پردازی است. به اعتقاد نگارنده ساخت قضایای مناسب نسبتاً ساده است ولی دشواری بیشتر در یافتن قرائن تأییدی برای آن ها در قلمرو مربوط است. یقیناً آزمون قضایا (خصوصاً چون توسعه نظریه مستلزم تکرارپذیری های متعدد است) نسبت به ساخت آن ها وقت و زمان بسیار بیشتری می طلبد. این گفته درباره توسعه نظریه، اظهاریه ای عمومی است و فی نفسه صرفاً ناظر به مطالعه موردی نیست.
در عین حال، به اعتقاد نگارنده ذکر این نکته حائز اهمیت است زیرا پژوهش مطالعه موردی غالباً به عنوان نوعی پژوهش مناسب برای تولید قضایای جدید در مطالعات «واکاوی (اکتشافی)» ترویج می شود.

این کتاب در چهار بخش در قالب یازده فصل به شرح زیر منتشر شده است.

فصل اول مقدمه ای بر پژوهش به طور اعم و نقش پژوهش مطالعه موردی به طور اخص ارائه می دهد.

در فصل دوم (مروری بر مطالعات موردی در پژوهش های مدیریت) راف جینز و کوئن دیتریش مروری از پیشینه مطالعات موردی اخیراً منتشر شده در پژوهش های مدیریت ارائه می دهند. در این مرور بین مطالعات موردی عمل محور و مطالعات موردی نظریه محور نوعی تمایز وجود دارد. این مرور نشان می دهد که بیشتر مطالعات عمل محورند و طراحی، اجرا و یا ارزشیابی برخی از مداخله ها را توصیف می کنند یا مفیدبودن یک نظریه یا رویکرد به یک شرکت یا وضعیت خاص را روشن می کنند. اگرچه چنین مطالعاتی ممکن است از نظریه ها استفاده کنند، ولی هدفشان ایفای نقش در توسعه این نظریه ها نیست بلکه بیشتر از آن ها در عمل استفاده می کنند. درون گروه مطالعات موردی نظریه محور، بیشتر مطالعات به صورت واکاوی (اکتشافی) فرموله می شوند: نظریه پردازی از طریق واکاوی مصادیق ابژه مطالعه. این مرور پیشینه، هم چنین نشان می دهد که مطالعات موردی به ندرت هدفشان صرفاً آزمون نظریه است. مقاله های مروری در باب پژوهش مطالعه موردی نشان می دهد که بسیاری از مطالعات موردی از فقدان دقت مندی علمی رنج می برند.

در فصل 3 اصول عمومی پژوهش را مورد بحث قرار می دهد. بین پژوهش عمل محور و نظریه محور تمایز قائل می شود و به بحث از ویژگی های عمومی اهداف پژوهش برای هر کدام از این دو پژوهش می پردازد. «عمل» را تعریف و هدف پژوهش عمل محور را فرموله می کند: ایفای نقش در دانش (از طریق پژوهش) کارگزاران به منظور حمایت از آن ها در ایفای نقش های خود به صورت اثربخش. هنگام تمرکز بر پژوهش نظریه محور، نظریه را به عنوان سیستمی از گزاره ها (قضایا) در مورد روابط بین مفاهیم تعریف می کند که جنبه های ابژه مطالعه را در قلمرویی از مصادیق آن ابژه مطالعه، توصیف می کند. بین سه نوع فعالیتی که در توسعه نظریه نقش ایفا می کنند. یعنی واکاوی (اکتشافی) (گردآوری اطلاعات از مآخذ متعدد)، پژوهش نظریه پردازی (تدوین قضایا از طریق پژوهش) و پژوهش آزمون نظریه (آزمون قضایا از طریق پژوهش) تمایز قائل می شود. ادعای او این است که تکرارپذیری برای ساخت یک نظریه قابل اتکا و ارزیابی «تعمیم پذیری» آن امری بسیار اساسی است. به زعم مؤلف تعمیم پذیری خصیصه نتایج یک مطالعه نیست بلکه یکی از خصیصه های نظریه است که باید از طریق تکرارپذیری ها محقق شود.

فصل 4 بیشتر بر پژوهش آزمون نظریه به صورت عمومی متمرکز می شود. یک نظریه فقط می تواند به صورت صحیح آزمون شود اگر قضایای آن دقیقاً مشخص باشند. در اینجا چهار نوع از قضایا را فرموله می کند: الف شرطی کافی برای ب است (اگر الف باشد ب خواهد شد) و الف شرطی لازم برای ب است (ب فقط وجود دارد اگر الف حضور دارد) و نوعی رابطه جبری بین الف و ب وجود دارد (اگر الف بالاتر است، آن گاه ب بالاتر است) و نوعی رابطه احتمالی بین الف و ب وجود دارد (اگر الف بالاتر است آن گاه این احتمال وجود دارد که ب بالاتر باشد). به اعتقاد نویسنده انتخاب یک استراتژی پژوهشی (برای مثال انتخاب بین استراتژی آزمایشی، پیمایش و مطالعه موردی) متکی به نوع قضیه است. برای هر نوع قضیه، یک استراتژی ویژه، مرجح است و سایر استراتژی ها در رتبه دوم و سوم اهمیت قرار دارند. علی رغم این باور گسترده که پژوهش مطالعه موردی، استراتژی پژوهشی مناسبی برای آزمون نظریه نیست، استدلال می کنیم که مطالعه موردی واقعاً استراتژی پژوهشی مناسب برای آزمون انواع خاص قضایا است، در صورتی که انجام پژوهش آزمایشی (برای مثال دست کاری جنبه های ابژه مطالعه) میسر نباشد (که غالباً در پژوهش مدیریت صادق است).

در فصول 7-5، به تفصیل انواع متفاوت مطالعات موردی آزمون نظریه مورد بحث قرار می دهد: نخست چگونگی طراحی و اجرای مطالعه موردی برای آزمون یک شرط کافی و لازم (فصل 5)، آن گاه برای آزمون یک رابطه جبری (فصل 6) و در نهایت برای آزمون یک رابطه احتمالی توصیف می کنیم (فصل 7).
در هر فصل، نخست «چگونگی انجام» یک چنین مطالعه موردی را مورد بحث قرار می دهد. سپس یک یا دو مثال از چنین مطالعه موردی را ارائه می دهد. این مثال ها تعمداً انتخاب نمی شوند زیرا آن ها صبغه سرمشق دارند. برعکس، مثال ها مطالعات موردی واقعی هستند و فی نفسه تصویر واقع بینانه ای از آن چه در اجرای چنین مطالعه موردی آزمون نظریه می گذرد ارائه می دهند. بعد از ارائه هر مثال، یک بخش تحت عنوان «تأمل روش شناسانه» می افزاید که در آن اقتضائات فراروی هر مطالعه در مثال و همین طور محدودیت های روش شناسانه حاصله را مورد بحث قرار می دهد. این امر بر این عقیده محکم نویسنده تأکید می کند که طراحی و اجرای یک پروژه پژوهشی صرفاً اجرای یک پروتکل نیست بلکه فرآیندی است که یک پژوهش گر همیشه از مجرای آن نوعی توازن برقرار می کند.

در فصل 8 پژوهش نظریه پردازی را به طور اعم و در فصل 9 مطالعه موردی نظریه پردازی (به هدف «کشف» و فرموله کردن قضایای جدید) را مورد بحث قرار می دهد. مانند فصول 5-7، ابتدا «چگونگی انجام» چنین مطالعه موردی را مورد بحث قرار می دهد و سپس با ذکر مثال و تأمل روش شناسانه بحث را ادامه می دهد.

در فصول 10-11 در مورد پژوهش عمل محور بحث شده است.
بعد از بحث (در فصل 10) در مورد پژوهش عمل محور به طور اعم در فصل 11 به بحث در مورد پژوهش مطالعه موردی عمل محور پرداخته شده است. مانند فصول 5-7، ابتدا به بحث از «چگونگی انجام» چنین مطالعه موردی پرداخته و با ارائه مثال و نوعی تأمل روش شناسانه بحث خاتمه یافته است.