نگاهی به کتاب «تفسیر آموزشی قرآن کریم»

چاپ نخست از جلد دوم کتاب «تفسیر آموزشی قرآن کریم (معانی واژه‌ها و ساختارها)» نوشته سید محمدرضا صفوی، تهیه شده توسط پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مرکز فرهنگ و معارف قرآن، از سوی موسسه بوستان کتاب منتشر و روانه بازار نشر شد./
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، این مجموعه تفسیر آموزشی، در شش مرحله ارائه می‌شود که هر مرحله به بُعدی از ابعاد آیات یا به روشی از روش‌های تفسیری می‌پردازد. اثر حاضر آیات 142 تا آیه 252 از سوره مبارکه «بقره» را شامل می‌شود. در این راستا، یک یا چند آیه با عناوین واژه‌ها، توضیح و تحلیل واژه‌ها، ترجمه، شرح و بیان می‌شوند.

نمایی از مراحل تفسیر آموزشی
این تفسیر آموزشی در شش مرحله و در هر مرحله به بعدی از ابعاد آیات یا به روشی از روش‌های تفسیری پرداخته است.

مرحله نخست: در این مرحله به تناسب مخاطبان ـ‌ که آشنایی چندانی با معانی واژه‌ها و چگونگی هیئت کلمات قرآن کریم ندارند یا از تسلط و ورزیدگی لازم برخوردار نیستند‌ ـ معنای مفردات همراه با تعیین هیات کلمات و ویژگی‌های آنها بیان می‌شود.

مرحله دوم: در این مرحله، جایگاه هرکلمه در جمله و جایگاه جمله در کلام بیان می‌شود. آموزش در این دو مرحله، دانش‌پژوه را بر دریافت معانی آیات با توجه به مفاهیم واژه‌ها و جایگاه آنها توانمند می‌سازد و افزون بر آن، دانش‌پژوه بر ادبیات (صرف و نحو) تسلط می‌یابد. بدیهی است که مراحل یاد شده (تسلط بر معانی واژگان و آگاهی از هیات کلمات) نخستین گام و اساسی‌ترین مرحله از مراحل فهم و تفسیر است. البته افزون بر بیان معنای لغات و ساختار کلمات، ترجمه تحت‌اللفظی آیات و برخی نکات تفسیری بیان می‌شود.

مرحله سوم: در این مرحله، استخراج نکته‌ها و پیام‌های آیات با توجه به علوم بلاغی مورد توجه و اهتمام قرار گرفته است. از این‌رو، در این مرحله افزون بر بیان واژگان جدید که در مراحل پیشین معانی آنها بیان نشده و بیان وجه اعرابی کلمات که در فهم آیات ضرورت دارد، نکاتی از آیات بیان می‌شوند که با توجه به علوم بلاغی قابل استفاده‌اند. دانش‌پژوه در این مرحله می‌آموزد که چگونه با به کارگیری علوم بلاغی، نکته‌ها و پیام‌های آیات را استخراج کند.

مراحل چهارم و پنجم: با توجه به روش‌های متعددی که در تفسیر قرآن کریم وجود دارد، در این دو مرحله، تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر ماثور که از اساسی‌ترین روش‌های تفسیری اند، به صورت عملی آموزش داده می‌شود. مرحله چهارم به روش تفسیر قرآن به قرآن (تفسیر آیه‌ای با توجه و استناد به دیگر آیات) اختصاص دارد و در مرحله پنجم، روش تفسیر ماثور به کار گرفته می‌شود. دانش‌پژوه با آموزش مرحله چهارم، شیوه تفسیر قرآن به قرآن را فرا می‌گیرد و با آموزش مرحله پنجم، شیوه تفسیر قرآن به سنت را می‌آموزد.

مرحله ششم: در این مرحله، مباحث مراحل پیشین به کار برده می‌شود، ولی رویکرد در این مرحله، اهتمام و توجه به مباحث اجتماعی ـ تربیتی قرآن کریم است. در هر مرحله از مراحل پنجگانه، دو جزء قرآن کریم تفسیر می‌شود و هرجزء در یک مجلد تدوین و منتشر می‌شود. هر مجلد در 16 درس تنظیم شده و هر درس هشت تا 11 سطر قرآن را دربرمی‌گیرد. در مرحله ششم، چهار جزء از قرآن کریم تفسیر می‌شود که در چهار مجلد ارائه خواهد شد.

ویژگی‌های این مجموعه تفسیری
در این اثر تلاش شده است تا همه مطالب بازگو شده به الفاظ قرآن و ساختار جملات آیات مستند باشند و از تاویل آیات و توجیه آنها برخلاف ظاهرشان پرهیز شود. بدیهی است که قراین روشن درون قرآنی اعم از پیوسته و ناپیوسته که هر متکلمی می‌تواند به اتکای آنها، مراد خویش را بنمایاند، نباید مورد غفلت قرار گیرند که در حقیقت این قرآین، شکل‌دهنده ظواهرند. توجه و رعایت این روش تفسیری فراگیران قرآن را از فرو افتادن به ورطه تفسیر به‌رای باز می‌دارد و نیز موجب می‌شود تفسیرهایی را که بر اساس آرای شخصی شکل گرفته و نظریات شخصی مفسر در آنها نقش داشته است بازشناسد.

مستندات این تفسیر در لغت و سایر مسائل ادبی منابع، اصیل و معتبر است. همچنین در بخش‌هایی از این مجموعه تفسیری ـ‌به تناسب مخاطبان‌ـ مستندات بازگو شده‌اند تا دانش‌پژوه بیاموزد که در بحث‌های لغوی و مانند آن باید از متخصصان هر فن بهره گرفت و از استناد به منابعی که صاحبان آنها در فن مربوطه از استادان آن فن نیستند، پرهیز کرد.

این مجموعه بر آن است که دانش‌پژوه قرآنی در فرایند آموزش، به اتکای ابزار تفسیر، مفاهیم آیات را دریابد و استادان تنها او را در مسیر دریافت مفاهیم و معارف قرآنی راهنمایی می‌کنند.

این اثر تفسیری متناسب با سطح علمی دانش‌پژوهان قرآنی تدوین یافته است و در هر مرحله، همگام با ارتقای علمی آنان، متن تفسیری نیز ارتقا می‌یابد تا مطالب ارائه شده، نه فراتر از سطح علمی مخاطب باشد و نه فروتر از سطح آنها.

آشنایی با متون تفسیری، از نیازهای دانش‌پژوه قرآنی است. برای تامین این نیاز، به فراخور سطح علمی مخاطبان، بخش‌هایی از متون تفسیری مختلف در این مجموعه جمع‌آوری شده تا همراه با فراگیری مفاهیم قرآن، با متون تفسیری نیز آشنا شوند.

چاپ نخست کتاب «تفسیر آموزشی قرآن کریم (معانی واژه‌ها و ساختارها)» (جلد دوم)، در شمارگان 1200 نسخه، 304 صفحه و بهای 56000 ریال راهی بازار نشر شد.

آثار مکتوب زیر از این نویسنده و قرآن پژوه در فروشگاه موسسه کتاب فردا و سایت پاتوق کتاب موجود و قابل تهیه است:
•صلای حکمت (تفسیر سوره لقمان)
•قرآن کریم ترجمه بر اساس المیزان (جیبی)