همه در خیمه اباعبدالله هستیم و امروز به جای شمشیر باید قلم بزنیم

نویسندگان مرتبط : قاسم صرافان

قاسم صرافان معتقد است: شاعر آیینی باید احساس کند همین لحظه شب عاشوراست و ما در خیمه اباعبدالله هستیم و بجای شمشیر باید قلم بزنیم.

پنجشنبه 4 دی 1393

متن خبر
نظرات کاربران

قاسم صرافان از شاعران آئینی جوانی است که در این چند ساله گذشته جایگاه خوبی پیدا کرده است. شعرخوانی او مقابل مقام معظم رهبری در جلسه شعرخوانی ماه های رمضان جلوه دیگری از توانایی های سرایش شعر او را نمایش داد. او در کنار شاعرانی چون شیخ رضا جعفری، محمد سهرابی، وحید قاسمی، مهدی رحیمی، احمد بابایی، هادی جان فدا و دیگران جریان جدیدی در شعر مذهبی ایجاد کرده اند که امروز بیشتر آن را به عنوان شعر هیئتی می شناسند. اشعاری که بیشترین کارکرد آنها در هیئت های عزاداری اهل بیت(علیهم السلام) بویژه امام حسین(علیه السلام) است.

اخیرا از او کتاب جدیدی نیر منتشر شده است. صرافان در این گفت و گو تلاش کرده است که وضعیت کنونی و آینده ما در شعر آیینی را تعریف کند.

بخش اول این گفت و گو را در ادامه می خوانید:

سؤال: در سال های گذشته جوان هایی به شکل خودجوش وارد جریان های رسمی شعر کشور شده اند و جریان نو، جدید و پویایی را بوجود آورده اند که نتیجه کار آنها بسیار در جامعه مورد توجه بوده است. این اتفاق تا جایی پیش می رود که مقام معظم رهبری در دیدار با شعرا صراحتا اعلام می کند که این جریان جدید شعری، شعر آیینی را رشد داده است. در حالی که بسیاری از آنها هنوز ناشناخته مانده اند. به نظر شما در چنین فضایی، موضوع نقد شعر و آسیب شناسی شعر آیینی چقدر جدی است؟

روان بودن زبان شعر به معنی سادگی و ضعف ادبی نیست و اوج آن زبان سهل ممتنع است

ما این کار را تا جایی که شد با راه اندازی انجمن ادبی فرات و با تأکید بر نقد جدی شعر هیئتی انجام دادیم تا ساده از این نوع شعر نگذریم. گاهی می گوییم زبان شعر هیات باید روان باشد. درست است ولی این روان بودن اصلاً به معنای سادگی و ضعف ادبی نیست. بلکه منظور رسیدن به زبان سهل ممتنع است که نقطه اوج یک اثر هنری چند لایه است. برخی گمان می کنند، شعر خارج از هیئت یک کار پیچیده، فنی و پیشرفته است منتهی شعر هیئت چون زبانی روان دارد هرکس می تواند به راحتی وارد آن شده و شعر بگوید.

روانی شعر هیئتی بعد از پیچیدگی است یعنی شعر هیئتی باید سهل ممتنع باشد. باید مفاهیم عمیق و هنر شاعری را در بستری که همه مخاطبین بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند بیاوریم. یعنی شعر هم با مخاطب عام و هم مخاطب خاص و به عبارتی دیگر با همه لایه های مخاطبین ارتباط برقرار کند. ما همیشه منتقدان و کسانی که اثری هنری با ذائقه شان جور در نمی آید را داریم و شاعر باید به ظرفیتی برسد که این ها را ببیند و بپذیرد. ما در انجمن فرات هم قصد داریم تا تعریف درستی از شعر هیئت را با کمک آقای حسینی و دیگر دوستان ارائه دهیم و حتی الامکان معیارهای نقد و ارزش گذاری شعر را ترسیم کنیم. البته نمی گوییم معیارها صد در صد است چون به هر حال قرار است بحثی کیفی را کمی کنیم و در این تبدیل امکان خطا وجود دارد ولی نمی شود دست روی دست گذاشت و اقدامی نکرد، می توان تلاش کنیم تا اتفاق خوبی در این مسیر بیافتد.

بسیاری از شعرهایی که گفته می شود شعر نیست و مانند شعبده بازی فقط مستمع را به وجد می آورد

بسیاری از شعرهایی که ما در نگاه اول از آن تعریف می کنیم وقتی در جلسه ای جدی راجع به آن صحبت می شود می فهمیم اصلاً شعر نیست و نظم است و پارامترهایی که در شعر باید وجود داشته باشد را ندارد. در حقیقت مثل شعبده بازی طوری با کلمات بازی می شود که مستمع را به وجد می آورد. دیده شده در جلسه ای بیت شعری خوانده و آن را تشویق کرده اند و در دور دومی که آن شعر را برای نقد خوانده اند، بیشترین نقد را به همان بیت وارد کرده اند.

باید تلاش شود شعر هیئت همراه با حفظ عاطفه سلامت زبان و محتوا داشته باشد

در حالت اول به خاطر نوع خوانش و نوع چینش، واژه های بیت خوب به نظر رسیده است اما وقتی دقت می کنند می بینند، آسیب و مشکل هم دارد و نهایتاً کار ماندگاری نخواهد شد و در لحظه تأثیر گذار است و یا تشخیص می دهد اصلاً ویژگی های شعر را به معنای علمی ندارد. باید تلاش کنیم شعر هیئت را با نگاه داشتن عواطف و فضای حاکم بر هیئت، ملاک های زیبایی شناسی، سلامت زبان و سلامت محتوا را ارائه دهیم و با کمک بنیادها و مؤسسات، آن را به صورت علمی روی کاغذ بیاوریم تا قابل شاخص گذاری و ارزیابی شود.

جایگاه شعر آئینی تخمینی است و نمی توانیم شرایط را ترسیم و وضعیت مطلوب را مشخص کنیم

ممکن است کسی بیاید و به دلایلی بگوید وضعیت شعر آیینی خوب است و در مقابل شخص دیگر می گوید، بد است. هرکس بر اساس شخصیت آماری خودش صحبت می کند. بالاخره می بایست پرسشنامه ای در سطح کشور و اقلیم های مختلف توزیع شود تا سبک های مختلف هر شهر مشخص شود و بفهمند سبک هر شهر به کجا می رود، چه چیز را مطرح می کند و روی چه موضوعاتی کار نشده است. بدون تحقیق علمی این اتفاق نمی افتد و فعلاً تمام صحبت ها تخمینی است و نمی دانیم کجا هستیم به همین دلیل نمی توانیم شرایط را ترسیم و وضعیت مطلوب را مشخص کنیم.

وقتی نتوانیم وضعیت موجود را به درستی تحلیل کنیم مسیرگذاری برای رسیدن به وضعیت مطلوب نیز قابل ترسیم نخواهد بود. نمی دانیم چه برنامه را باید اجرا کنیم و نقطه ضعفمان کجاست و چرا از این یک گونه شعر بیشتر استقبال می شود در حالی که پیشکسوتان و صاحب نظرانی با آن مشکل دارند و یا اینکه چرا مخاطب از برخی شعرها لذت بیشتری می برد.

اشعار و شعرای قدرتمندی داریم اما متاسفانه جامعه ما اکثرا اشعار ترانه و سطحی را می خرد

البته امروز جدایی بین ذائقه مخاطب عام و خاص دیده می شود و تنها مختص شعر آیینی هم نیست. در ترانه های عاشقانه و آزاد هم مشکل وجود دارد. ما اشعار و شعرای قدرتمندی داریم ولی متأسفانه جامعه اکثراً اشعار ترانه و سطحی را می خرد. البته اینکه می گویم نسبی است در همان شعر ترانه هم اشعاری با زبان روان و ممتنع هستند که بحث آن ها جدا است و نمی خواهم که تمام فضای شعر ترانه را زیر سؤال ببرم.

تاثیر شعر شاعری که فقط در فرم از شاعری دیگر تقلید کرده باشد در ذهن مخاطبان با شعر شاعران بزرگ تفاوت دارد

در هیئت هم شاعری مثل آقای لطفیان را داریم که روان، عاطفی و هیئت پسند شعر می گوید. ما هم دنبال این هستیم تا شعرای جوان تر به فضایی برسند که مانند آقای لطفیان که مقاتل متعدد را ترجمه می کند، و با علم و آگاهی شعر می گوید، برسند. نه اینکه کار به صورت تقلیدی آن هم فقط از نظر فرم باشد. در حالی که ممکن است شعری که می گوید شبیه به شعر اساتید باشد ولی وقتی می رود هیئت و آن را اجرا می کند اتفاقی که برای ذهن و فکر مخاطب می افتد با شعر استادان دیگر، فرق می کند در صورتی که شاعرش می گوید شعر من شبیه فلان استاد است در حالی که فقط او را الگو قرار داده و هیچ وقت پیش استاد نرفته و سال ها روی شعرش کارنکرده است.

احمد علوی بعد از 20 سال شعر گفتن، 4 سال است که شعرهایش را دور نریخته و به ندرت در شعرهایش ایرادی وجود دارد

آقای احمد علوی 20 سال است شعر می گوید و 4 سال است که شعرش را دور نریخته. برای همین است که به ندرت می توانید ایرادی در شعرهای اخیر او پیدا کنید. بله بدون انجام این کارها هم می توان شعر گفت و بعد از آن خودت فکر کنی که شعرهای خوبی هم می گویی و یا از فضای هیئت و شور و حالی که مداح دارد استفاده کنی و ابراز احساسات عده ای برای شاعر این توهم ایجاد شود که شعرش خیلی خوب و در اوج کمال و سعادت است. خیلی از مداحانی که در انتخاب شعر وسواس دارند با من تماس می گیرند و صحبت می کنند که مثلا برای ایام فاطمیه شعر مناسب پیدا نکردیم و هرچه در اینترنت گشتم با معیارهایی که از شعر سالم می شناسم چیزی پیدا نکردم.

در کنار همه این صحبت ها، شعرا از یک طرف و مسئولین از طرف دیگر، هرکدام وظایفی داریم که با هم فرق می کند. پدر و مادر در قبال فرزندان وظایفی دارند و فرزند هم در مقابل پدر و مادر. این طور نیست که شاعر باید بنشیند تا اتفاق خوبی برایش رقم بخورد، سیستم پژوهشی ایجاد شود و رشته تحصیلی شکل بگیرد، نه، شاعر هم وظایفی دارد که همین الان و تحت همین شرایط باید به آن بپردازد.

سؤال: یک مسئله در اینجا مطرح می شود؛ برخی می گویند که اکنون شاعران ما به دو دسته کلی شاعران رسمی و شاعران آیینی تقسیم شده اند. جریان اول را با شعرهای شسته رفته و کت و شلواری می شناسند که روضه خوان و مداح هم از آن بهره ای نمی برد. از طرف دیگر جریان شاعران آیینی که به نوعی گفته می شود خودمانی تر هستند. به عقیده بسیاری این دوگانگی آسیب زا است و جدایی را به همراه دارد. البته رسانه ای کردن این حرف ها خود به شدت آسیب زا است و تصور می شود که این اختلاف ها بر اساس اختلاف سبک شاعری نیست و بر سر اختلافات شخصی است.

اکثر مشکلات ما از عدم توجه به اختلاف زاویه دید مسئولان نسبت به شاعران اهل بیت است

درباره زیر ساخت های پژوهشی و وظایف مسئولین و مدیران در بهبود وضعیت شعر و شعرا صحبت کردیم اما وظایف شاعر این وسط چیست؟ آن شاعر دیگر نباید معطل این قصه ها باشد. الان شرایط این است. در همین شرایط شاعر اهل بیت چه وظیفه ای دارد؟ وقتی بحث شاعر اهل بیت و وظایفش را مطرح می کنیم شاید نحوه برخوردش با دیگر شعرا در حوزه خودش هم پیش می آید اولا که شاعر اهل بیت وارد یک فضای مقدس شده و به او اجازه داده اند در این فضای مقدس قلم بزند. اینجاست که از دریچه نگاه شاعر – نه مدیران و مسئولین - بحث های اقتصادی و زیرساختهای، مدیریتی و علمی می رود کنار. این زاویه دید دیگری است و مشکلات ما هم اکثرا از همین عدم توجه به اختلاف این زاویه دیده ها است.

اگر همه مال دنیا را در عوض عرض ارادت به شاعران پیشنهاد کنند، شاید هیچکدام قبول کنند

وقتی صحبت ها را از نگاه شاعران و مسئولین جداگانه نگاه کنیم، شاهد زاویه نگاه های متفاوت هستیم. الان داریم به وظایف یک شاعر هیئتی و مسئولیتش در قبال شعر اهل بیت نگاه می کنیم که وظیفه شاعر در زمان حال که شاید زمان بی سر و سامانی شعر آئینی است، چیست؟ به هر حال همین که به شاعر شعر آئینی از طرف خداوند تبارک وتعالی و حضرات معصومین علیهم السلام، اجازه داده شده است تا در این فضا کار کند و نفس بکشد، خودش یک هدیه است و اگر به شاعران همه مال دنیا را در عوض این عرض ارادت پیشنهاد کنند، شاید هیچکدام قبول کنند.

در بحث وظایف شاعران، پیشکسوتهای ما، بسیار صحبت کرده اند. حاج منصور، حاج علی انسانی، آقای مجاهدی، استاد سازگار و ... . اینکه باید شاعر چه کار کند؟ چه برنامه ریزی های معنوی داشته باشد؟ چه شعری حفظ کند و چه آداب و مناسکی را انجام دهد، در موردش صحبت شده. قطعاً هر جا مجلس اباعبدالله برپا می شود برای شاعر فرصتی است تا نوکری کند و ذره ای هم بحث در اخلاص شاعر نیست اگر این گونه نباشد هم دنیا و هم آخرتش را از دست داده است. اگر کسی دید مادی روی شعر خودش داشته باشد کمکی به او در آخرت نمی کند.

شاعر آیینی باید احساس کند همین لحظه شب عاشوراست و ما در خیمه اباعبدالله هستیم و بجای شمشیر باید قلم بزنیم

اگر بخواهم شانیت را مطرح کنم، فقط یک چیز به ذهنم می رسد و آن هم در مورد رابطه شاعران با هم است که شاید حرف بسیاری از اساتید و شاعران هم باشد و آن بحث هم دلی است. این طور تصور کنید که شب عاشوراست و ما شعرا در خیمه اباعبدالله هستیم و قرار است به جای شمشیر زدن، قلم بزنیم. اینکه اصحاب، با در نظر گرفتن تفاوت مراتبشان چطور به هم نگاه می کنند و دیدگاهشان چگونه است؟

ما هم باید دائم در این فضا زندگی کنیم و حس کنیم که زیر خیمه آقا امام زمان قلم می زنیم. انگار الان شب عاشوراست و من به رفیق و هم رزم شاعرم نگاه می کنم و از اینکه این شاعر دارد دلاورانه و زیبا قلم می زند، نه تنها به او حسادت نمی کنم، بلکه باید خوشحال و سربلند هم هستم. همان حالتی که بین اصحاب امام بود باید بین ما شعرا هم باشد. اصحاب با وجود سختی ها، تشنگی و کمبودها از اینکه کنار هم بودند لذت می بردند.

الآن باید روی تفکیک شاخه های شعر آیینی کار شود و آن ها را اسم گذاری کنیم. مثلاً از لحاظ درون مایه: مرثیه و حماسه داریم. ازلحاظ زبانی: زبان معاصر، مدرن، کلاسیک داریم. از لحاظ عمق معرفتی، شعرها به دسته های اشعار: عاطفی، عاشقانه، عالمانه و عارفانه تقسیم می شوند. وقتی اشعار تفکیک شوند آنگاه فضای شعری هر حوزه مشخص می شود. مثلاً فضای شعر شهر قم اصلاً قابل مقایسه با فضا و چهارچوب شعر تهران نیست و هرکدام کارکرد خودش را دارد.

سؤال: خوب، شما از شعر عاطفی گفتید ولی حوزه این شعر هم قابل تعریف نیست و یا مثلاً شما نمی توانید چارت بکشید و بگویید که اکنون شعر عالمانه شده است، آیا این فرمول بندی کردن درست است؟

همین هنر را در غرب کاملاً دارند به صورت علمی دسته بندی و تحلیل می کنند، انواع سبک ها در شعر بحث می شود. در این بحث به شما می گوید که تمام مؤلفه های خوب در مطلب است یا فیلمی جایزه منتقدین یک جایزه را می گیرد اما فیلم دل نشینی از دید بینندگان نیست در حالی که فیلم دیگری از دید بینندگان بهترین است که جایزه ای دریافت نمی کند. این مسئله مؤلفه های خودش را دارد، شعری را از لحاظ فنی بررسی کنید و بگویید که آن شعری است که امتیاز فنی بالایی را هم نیاورده است اما ویژگی دیگری به نام دل نشینی یا ملاحت را دارد. ممکن است گاهی استثنا وجود داشته باشد اما این باعث نمی شود که ما بر روی تحلیل های علمی تأکید نکنیم.

ادامه دارد...

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.

نام و نام خانوادگی

پست الکترونیک

نظر

کد امنیتی