دا، نمایانگر رابطه زن و جنگ

به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی کتاب "دا" با حضور سیده‌اعظم حسینی گردآورنده کتاب، بلقیس سلیمانی داستان‌نویس و علیرضا کمری پژوهشگر و نویسنده حوزه دفاع مقدس عصر دیروز در شهر کتاب برگزار شد.

در این جلسه که سیده‌زهرا حسینی راوی کتاب به دلیل مشکلات جسمی ناشی از مجروحیت در دوران دفاع مقدس حضور نداشت، علی‌اصغر محمدخانی معاون فرهنگی شهر کتاب، طی سخنان کوتاهی کتاب"دا" را تکاندهنده و تأثیرگذار خواند و گفت: شما وقتی این کتاب را مطالعه می‌کنید با حافظه حیرت انگیز خانم حسینی و وقایعی که حتی دقیقه به دقیقه و ثانیه به ثانیه با تشریح جزئیات حوادثی که در آن روزها در خرمشهر گذشته مواجه می‌شوید.

محمدخانی با اشاره به حضور خود در شورای عالی ویرایش فرهنگستان زبان و ادب فارسی از استقبال اعضای فرهنگستان از این کتاب خبر داد و پیشنهاد کرد این کتاب در گروه ادبیات معاصر فرهنگستان و در دانشکده‌های ادبیات و مراکز فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گیرد تا تصویری از آن دوران برای نسل جدید فراهم شود.

کتاب "دا" اثری ملی و کاملا انسانی است

در ادامه علیرضا کمری ضمن اشاره به بخشهای مختلف کتاب به بیان ویژگیهای هر فصل پرداخت و گفت: یکی از ایرادهای که بر کتابهای خاطرات جنگ بوده - که به مرور در حال برطرف شدن است- این است که خاطره‌ها معمولا از فضای جبهه و جنگ شروع و با جبهه و جنگ نیز تمام می شود.

وی ادامه داد: در واقع زندگی و زمانه و جای برآمدن راوی در خاطره گم است. اما در کتاب "دا" به نحو درخشانی ما با خاستگاه و جایگاه برآمدن راوی و محیط خانواده و موقعیت محل و  تصویر آفرینی‌های بسیار دقیق از موقعیت بصره و بعد خرمشهر مواجه می شویم.

این نویسنده و پژوهشگر ادبیات دفاع مقدس با اشاره به چاپ کتابهای فراوان در مورد خرمشهر، این کتاب را تصویری روشن از پیوند بین زندگی، زن و جنگ در آن مقطع تاریخی خواند و کتابهایی نظیر "دا"  را ترازی برای شناخت دانست.

وی در عین حال یادآور شد: خواننده این کتاب چنان زیر چنبره نفوذ روایت و حوادث قرار می‌گیرد که دچار یک حالت احساسی و انفعالی می شود که شاید این غلبه حالت احساسی و تأثیرگذارانه که موجب اعجاب و تحسین و تحیر می شود در وهله اول مانع شناخت جنبه‌های شناختی کتاب شود.

این پژوهشگر حوزه دفاع مقدس تأکید کرد: آن چیزی که در اینجا اتفاق افتاده نشانگر این است که خیلی چیزها اتفاق افتاده اما چون روایت نشده‌گویی اتفاق نیفتاده است. ما در جنگی که هشت سال طول کشید و با گستره جغرافیایی وسیع از شمال تا جنوب بلکه در گستره جغرافی فرهنگی ایران با حوادث مهمی مواجه شدیم اما چون گفته نشدند گویی اتفاق نیفتاده است.

وی با بیان اینکه کلمه "اثر" را با دقت بر مفهوم واژه بر این کتاب به کار می برم تأکید کرد: اثر چیزی است که به واسطه مجموع مشخصات نشانه‌ای متمایز از غیر خود و حتی متمایز از اشباه و اقرانش می‌شود بلکه می‌تواند مبنایی برای شناختن نمونه‌های نظیرش باشد که این کتاب را می توان یک اثر ملی و کاملا انسانی تلقی کرد به نحوی که جغرافیای مخاطب تنها معطوف به ایران نباشد.

کمری با تأکید بر اینکه کتاب "دا" به وسیله یک نویسنده نوشته نشده و یک متن نوشت‌گفتاری است تصریح کرد: این "خاطرات‌گفت" در یک شکل بسیار طبیعی در کنار هم قرار گرفته و چینش تصویرها و کنار هم گذاشتن لحظه‌ها که همراه با گفتگوهاست موجب جلب توجه اهل سینما به این کتاب شده است.

روایت متفاوت زهرا حسینی از 20 روز اول جنگ

در ادامه نشست "دا" سیده اعظم حسینی گردآورنده کتاب در ابتدای سخنان خود از حضار خواست صلواتی را بر روح  مرحومه "بتول براتی" نثار کنند. وی از زنان ایثارگر در دوران دفاع مقدس بود که جمعه گذشته به دیار باقی شتافت.

حسینی در ادامه ضمن اشاره به چگونگی آشنایی خود با سیده‌زهرا حسینی و خودداری او از بیان خاطرات خود به سیر چگونگی راضی شدن راوی برای بازگویی خاطراتش پرداخت و شرایط روحی و جسمی سیده‌زهرا حسینی را با یادآوری خاطرات تلخ گذشته دلیل طولانی شدن تدوین کتاب عنوان کرد.

وی نوع روایت زهرا حسینی در 20 روز اول جنگ را متفاوت از دیگر خاطرات خواند و حافظه خوب حسینی را ناشی از تربیت خانوادگی، سؤالات جزئی طی گفتگویی هزار ساعته دانست.

وی در عین حال تأکید کرد: 12 سال تنهایی زهرا حسینی در یک اتاق کوچک در حالیکه همسرش در مناطق جنگی به سر می‌برد باعث شد که او بر خلاف افراد دیگر که سعی در فراموش کردن حوادث تلخ داشتند با خاطرات گذشته زندگی کند و با مرور آنها حفظ‌شان کند.

تدوین و انسجام موضوعی کتاب "دا" فوق العاده است

بلقیس سلیمانی داستان‌نویس و منتقد ادبی در ادامه این نشست با طرح این سؤال که "چرا زهرا حسینی خاطراتش را بعد از اصرارهای فراوان نوشت؟" نجات گذشته از چنگال فراموشی، ادامه زندگی بعد از مرگ، ارائه سرمشق و الگو، درس به نسل امروز، شهادت دادن به گذشته، قدرت‌نمایی به امروزیان و آیندگان، فردیت‌سازی را دلایلی برای این مسئله عنوان کرد و گفت: خاطره باید بر مبنای فردیت شکل گیرد چرا که خاطره تاریخ نیست.

سلیمانی کتاب "دا" را بهترین، کاملترین و جزئی‌نگارانه‌ترین کتابی که تاکنون در زمینه خاطرات خرمشهر نوشته شده خواند و در عین حال تدوین فوق‌العاده کتاب توسط اعظم حسینی را مورد تأئید قرارداد و افزود: به نظر من خانم اعظم حسینی می‌تواند داستان‌نویس خوبی شود. ارجاعهایی که او به گذشته می‌دهد بسیار انسجام موضوعی دارد و نثر کتاب بسیار استوار و محکم و چشم‌نواز است.

وی در عین حال ساختار و پایان کتاب را مناسب ندانست و ادامه پیدا کردن خاطره پس از خروج از خرمشهر و یا آزادی خرمشهر را آسیبی جدی بر ساختار کتاب خواند و افزود: آزادی شهر اوج روایت است و باید در اینجا کار تمام می‌شد.

این نویسنده بهترین بخش کتاب را روایت 20 روز از مقاومت خواند و بخشهای زندگی در کمپ وکوشک را بسیار شتابزده توصیف کرد و گفت: خاطره باید تفاوتی با سرگذشت داشته باشد. چرا ما باید بخشهایی از زندگی ایشان را بخوانیم بدون اینکه آن حس قبلی و جزئی نگریها و روایت استحکام یافته قبلی را داشته باشد.

سلیمانی ضمن انتقاد از عکسهای مردانه پایان کتاب، فرم خاطره‌نویسی در ایران را شکل نیافته دانست و تصریح کرد: اصولا خاطره‌نویسی بخشهای پنهانی زندگی را بیش از بخشهای آشکار بیان می کند.

سیده‌اعظم حسینی در مورد عکسهای پایانی کتاب گفت: تقریبا تمام خانواده‌های خرمشهری هیچ آلبوم شخصی و خانوادگی ندارند و حتی چیزهای مهمتری از آلبومهایشان را در خرمشهر جا گذاشتند و به سختی این عکسها پیدا شد و در مورد هر کدام از شهدایی که عکس آنها آمده می‌توان کتابها نوشت.

کتاب "دا" ترکیبی از خاطره، گزارش، حسب الحال و بیان واقعه است

در ادامه این نشست کمری با برشمردن ویژگیهای منحصر به فرد شخصیت راوی، توصیف گرم و جاندار از حالت اشخاص و چهره‌ها و صحنه‌ها در کتاب را مورد تأکید قرار داد و گفت: وقتی ما خاطرات بچه‌های جنگ را می‌خوانیم درمی‌یابیم که بسیاری از کنشگران فعال در جنگ، بچه‌های منفعل و گیج و گمی نبودند. آنها شور و زندگی را تجربه کرده بودند همانطور که در خانواده حسینی فقر، رنج و عشق توأمان با هم پیش می رود.

وی با بیان اینکه زندگی با زن معنی پیدا می کند و نقش زن در پیکره زندگی مانند گلبولهای سفید است که کارش بازسازی و ساختن است افزود: چون جنگ کاری مردانه است و مصائب و ترکشهای پنهانش زنان، کودکان و زندگی را تهدید می کند با پایان آن برای مردان نیز پایان می پذیرد اما برای زنان جنگ تمام نمی شود تا اینکه دوباره زندگی را شکل دهند.

کتاب "دا"خاطرات ناگفته حماسه سی و چهار روزه خرمشهر از زبان سیده زهرا حسینی است که در زمان جنگ 17 ساله بود. در این کتاب که توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است، خواننده شاهد وقایع بسیار دردناک و ناگفته‌ای است که در زمان آغاز جنگ تحمیلی بر مردم مقاوم خرمشهر گذشت.