loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

«برنامۀ دولت» را واقعیت می دانیم اما «رزاقیت خداوند» را نه

نویسندگان مرتبط : محسن عباسی ولدی

عباسی ولدی پژوهشگر خانواده و جمعیت می گوید: در میان کشورهای منطقۀ چشم انداز که ۲۶ کشور هستند، ایران از نظر نرخ باروی بیست و پنجم است و اسرائیل در میان همین کشورها رتبۀ هفتم را دارد.

یکشنبه 5 بهمن 1393

حجت الاسلام محسن عباسی ولدی، در سال 1355 در تهران به دنیا آمده و پس از اخد دیپلم در 1373 وارد حوزه علمیه اصفهان شده است. او همچنین برای ادامه تحصیلات حوزوی خود از  1377 به حوزه علمیه قم رفت و هم اکنون نیز مشغول فراگیری درس خارج فقه و اصول است.

این کارشناس علوم دینی و تربیتی از سال 1388 به عنوان کارشناس در برنامه های رسانه های پرسش و پاسخ تربیتی با موضوع خانواده حضور پیدا کرده است. بیشترین حجم حضور او در برنامه رادیو معارف است که مباحث او با استقبال خوبی هم از سوی مخاطبان روبه رو شده است. حجت الاسلام عباسی ولدی صاحب تألیفات متعددی در زمینه های علوم تربیتی، اخلاق و خانواده است. آنچه در ادامه می آید گفت وگویی با این کارشناس درباره مسئله «جمعیت و اشتغال» است.

- در بخش پیشین این گفت وگو، موضوع سنت های معنوی و معیشت را مطرح کردیم؛ اما واقعیتش این است که در مسئلۀ افزایش جمعیت، بیشترین گره هایی که در ذهن مردم وجود دارد، گره های اقتصادی است. یکی از سؤالاتی که خود من بارها با آن مواجه شده ام این است که می گویند بچه های بیشتر در خانواده، یعنی رفتن به سوی فقر و وقتی فقر هم از یک در بیاید، ایمان از در دیگر خارج می شود. وقتی هم که خانواده های ما از نظر ایمانی ضعیف باشند کیفیت جمعیت پایین می آید. نظر شما در این باره چیست؟

عباسی ولدی: بسم الله الرحمن الرحیم. قبل از هر چیز باید دو نکتۀ مقدماتی را عرض کنم. اول آنکه نمی شود پذیرفت که همیشه بچۀ بیشتر به معنای اقتصاد ضعیف تر خانواده است. کم نیستند کسانی که فرزند بیشتری دارند و برکت بیشتری هم در خانه شان وجود دارد؛ اما با این وجود  ما پاسخ این پرسش را با این فرض می دهیم که فرزند بیشنر اقتصاد خانواده را ضعیف کند. دوم آنکه من حواسم هست که پاسخ یک پرسش را می دهم؛ پس فکر نکنید حرف هایی که در این جا می زنیم به معنای تأیید فقر است. هیچ اندیشمندی معتقد نیست که جامعه را باید در حالت فقر نگه داشت. اعتقاد به اینکه اگر فقر از دری بیاید، ایمان از در دیگری بیرون می رود، وقتی در کنار این اعتقاد قرار می گیرد که فرزند بیشتر آوردن مساوی با فقر است، نتیجه اش فرزندآوری کمتر می شود. ما می خواهیم به این شبهه پاسخ بدهیم.

یکی از مسائلی که در میان علمای ما بحث جدی ایجاد کرده، رابطۀ فقر و ایمان است. این رابطه از بحث هایی است که از قدیم میان علمای ما رواج داشته و هیچ یک از علما معتقد نبوده و نیست که میان فقر و ایمان رابطۀ عکس وجود دارد؛ یعنی اگر فقر آمد، ایمان از در دیگر خارج می شود. این عقیده را روایات ما هم رد می کند. تجربه های تاریخی و تجربه های شخصی خود ما هم تأیید کنندۀ این اعتقاد نیست.

کسانی که در کنار انبیاء قرار داشته و از اولین کسانی بودند که به آن ها ایمان می آوردند، بیشتر از فقرا بودند یا اغنیاء؟ اصلاً یکی از بهانه هایی که اغنیا برای ایمان نیاوردن می تراشیدند، همین بود که به انبیاء می گفتند در اطراف شما انسان های فقیر وجود دارد. این مسئله از همان ابتدا هم بود. قرآن درباره ی سخن کفّار به حضرت نوح علیه السلام می فرماید: «فَقالَ الْمَلَأُ الَّذِینَ کَفَرُوا مِنْ قَوْمِهِ ما نَراکَ إِلاَّ بَشَراً مِثْلَنا وَ ما نَراکَ اتَّبَعَکَ إِلاَّ الَّذِینَ هُمْ أراذِلُنا بادِیَ الرَّأیِ وَ ما نَری لَکُمْ عَلَیْنا مِنْ فَضْلٍ بَلْ نَظُنُّکُمْ کاذِبِینَ»؛ پس سران قومش که کافر بودند گفتند: «ما تو را جز بشری مثل خود نمی بینیم و جز [جماعتی از] فرومایگان ما آن هم نسنجیده، نمی بینیم کسی تو را پیروی کرده باشد و شما را بر ما امتیازی نیست؛ بلکه شما را دروغ گو می دانیم. (سورۀ هود: 11، آیه ی 27) در تفاسیر آمده که مقصود کفار از اراذل، فقرا و مستمندان بودند.( تفسیر قمی، ج1، ص325؛ البرهان فی تفسیر القرآن، ج3، ص99)

مگر اصحاب صُفّه در اوج فقر نبودند و مگر همین اصحاب صفّه از بهترین و عاشق ترین یاران رسول خداصلی الله علیه و آله نبودند؟ در بعضی از نقل ها داریم که این ها چهارصد نفر بودند که در هر جنگی که رسول عزت و عظمت، پیامبر خداصلی الله علیه و آله آن ها را اعزام می کردند، با این که در اوج فقر بودند می رفتند و سرپیچی نمی کردند. مگر در زمانۀ خود ما کم هستند کسانی که در اوج فقرند و در قلۀ ایمان؟ در روایات و آیات هم دربارۀ فقرا حرف هایی داریم که اصلاً با آنچه شما می گویید تناسب ندارد:

لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ اُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْأرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیماهُمْ لایَسْئَلُونَ النَّاسَ إِلْحافاً وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ خَیْرٍ فَإِنَّ اللَّهَ بِهِ عَلِیمٌ؛ [این صدقات] برای آن [دسته از] نیازمندانی است که در راه خدا فرومانده اند و نمی توانند [برای تأمین هزینۀ زندگی] در زمین سفر کنند. از شدت خویشتن داری، فرد بی اطلاع آن را توانگر می پندارد. آن ها را از سیمایشان می شناسی. با اصرار [چیزی] از مردم نمی خواهند و هر مالی [به آنان] انفاق کنید، قطعاً خدا از آن آگاه است. (سوره ی بقره: 2، آیه ی 273)

لِلْفُقَراءِ الْمُهاجِرِینَ الَّذِینَ اُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ وَ أمْوالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلاً مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً وَ یَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أولئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ [این غنایم نخست] اختصاص به بینوایان مهاجری دارد که از دیارشان و اموالشان رانده شدند: خواستار فضل خدا و خشنودی [او] می باشند و خدا و پیامبرش را یاری می کنند. اینان همان مردم درست کردارند. (سوره ی حشر: 59، آیه ی 8) پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «خوشا به حال مستمندانی که صبر می کنند! آن ها کسانی هستند که ملکوت آسمان ها و زمین را می بینند». (الکافی، ج2، ص263)؛ بنا براین نه تنها فقرا طبقۀ بی ایمانی نبوده اند؛ بلکه بسیاری از فقرا از گروه مقربان الهی بوده و هستند.

- اما باید پذیرفت که در میان روایات مضامینی وجود دارد که همین باور عمومی را تقویت می کند. مثلاً همان روایتی که می گوید  «کَادَ الْفَقْرُ أنْ یَکُونَ کُفْراً» نزدیک است که فقر به کفر بینجامد. این روایت شباهت خیلی زیادی به این باور دارد که وقتی فقر از در خانه ای آمد، ایمان از پنجره بیرون می رود.

عباسی ولدی: ما فرض می کنیم که فقر در این روایت به معنای فقر مالی است؛ در حالی که برخی از علما این را قبول ندارند؛ اما با این فرض اگر به لحن این روایت دقت کنید، معلوم می شود که فقر، زمینۀ از بین رفتن ایمان را فراهم می کند؛ نه این که حتماً ایمان را از بین می برد. این روایت می گوید نزدیک است که فقر به کفر بینجامد. کسی که در شرایط تنگنای اقتصادی، نسبت به خدا سوء ظنّ پیدا کرده و تدبیر و حکمت الهی را به جهت فقر خود زیر سؤال ببرد، آرام آرام ایمانش کم رنگ می شود؛ امّا در این جهت تفاوت چندانی میان فقر و غنا نیست. غنا هم زمینۀ از بین رفتن ایمان را فراهم می کند. خداوند در قرآن کریم می فرماید:
کلاََّ إِنَّ الْانسَانَ لَیَطْغَى أن رَّءَاهُ اسْتَغْنى؛‏ آرى، هر آینه آدمى سرکشى مى‏کند و از حدّ می گذرد، از آن رو که خود را بی نیاز و توانگر بیند. (سوره ی علق: 96، آیه ی 7ـ6)

اما مرحوم راغب اصفهانی لغت شناس قرآنی معروف، چند کاربرد برای واژۀ فقر آورده است. کسی که می خواهد دربارۀ روایات فقر اظهار نظر کند، باید به این چهارمعنا دقت کند:

اول: فقر به معنای نیاز ذاتی انسان ها؛ حالتی که همۀ انسان ها دارند و خداوند هم به آن اشاره می کند: «یا أیُّهَا النَّاسُ أنْتُمُ الْفُقَراءُ إِلَى اللَّهِ». ای مردم شما نیازمندان به خدا هستید. سوره ی فاطر: 35، آیه ی 15.

دوم: فقر به معنای تهیدستی که معنای معمول فقر در میان ما همین است.

سوم: فقر به معنای فقر نفس که حرص و سیری ناپذیر بودن نفس انسان است. در همین جا مرحوم راغب می گوید: «فقر در روایت «کَادَ الْفَقْرُ أنْ یَکُونَ کُفْراً» به این معناست». (مفردات الفاظ القرآن، ص641)

در برخی روایات به صراحت مقصود از مذمت فقر، فقر در دین بیان شده است. از امام حسن مجتبی علیه السلام دربارۀ فقر سؤال شد و حضرت فرمود: «آزمندی و حرص نفس نسبت به هر چیزی». (بحارالانوار، ج75، ص103)

امام هادی علیه السلام فرمود: «فقر، سیری ناپذیری نفس و نومیدی شدید است». (بحارالانوار، ج72، ص109)

در روایت دیگری رسول خدا صلی الله علیه و آله در سفارشی به امیر مؤمنان علی علیه السلام  فرمود: «فقر، مرگی بس بزرگ است.» عرض شد: «فقرِ درهم و دینار؟» فرمود: «فقر دینی». (بحارالانوار، ج74، ص63)

مرحوم علامۀ مجلسی در کتاب بحارالانوار تحلیل مفصلی دربارۀ روایات فقر آورده و می گوید: «تحلیل های مختلفی دربارۀ روایات فقر وجود دارد؛ اما بهترین تحلیل، تحلیلی است که راغب در مفردات ارائه داده است». حرف پایانی مرحوم علامه مجلسی دربارۀ این روایات قابل تأمل است:

«به نظر می رسد مقتضای جمع و سازش میان اخباری که در این زمینه داریم آن است که فقر و ثروت هر یک به نوبۀ خود نعمتی الهی بوده که خداوند با توجه به مصلحت کامل افراد به آنان یکی از این دو نعمت را ارزانی می دارد و بنده وظیفه دارد که در هنگام فقر و تهیدستی شکیبا و بلکه سپاس گزار و شاکر باشد و اگر هم خداوند مال و ثروتی به او بخشید، سپاس گزار باشد و به مقتضای آن عمل کند. بنابراین باید به مقتضای هر یک از فقر و توانگری عمل کرد؛ البته غالباً فقیرِ شکیبا ثوابش بیشتر از توانگر شاکر است؛ اما مراتب احوال هر یک کاملاً متفاوت است و نمی توان دربارۀ هر یک از دو طرف حکم کلی صادر کرد».

- یکی دیگر از شبهاتی که دربارۀ افزایش جمعیت وجود دارد این است که افزایش جمعیت آرمانی است که با واقعیت های موجود جامعۀ ما نمی سازد.  این دسته گاهی هم به بیانات مقام معظم رهبری هم استناد می کنند که ایشان فرمودند آرمان گرایی بدون در نظر گرفتن واقعیت ها کار انسان را به توهم می کشاند. وضعیت اقتصادی امروز جامعۀ ما همان واقعیتی است که این دسته می گویند بدون در نظر گرفتن آن حرف زدن دربارۀ افزایش جمعیت می شود توهم.

عباسی ولدی: بنده این حرف را صد در صد قبول دارم. ما باید با در نظر گرفتن واقعیت ها برای رسیدن به نقطۀ آرمانی خودمان برنامه ریزی کنیم؛ اما نباید در مسألۀ واقعیت ها دو نکتۀ مهم را فراموش کنیم: اول آنکه مگر تنها واقعیت موجود در جامعۀ ما آن است که از نظر اقتصادی برخی از مردم در مضیقه اند؟ مگر این واقعیت ندارد که جامعۀ ایرانی رو به پیری می رود؟ مگر این واقعیت ندارد که در کمتر از سی سال آینده، چیزی در حدود بیست میلیون از جمعیت ما پیر می شوند؟ مگر این توهم است که کشور سالمند، توان تولیدش پایین و میزان مصرفش بالاست؟ مگر سی سال آینده، آیندۀ دوری است یا این که چنین آینده ای هرگز نخواهد آمد؟ این ها همه واقعیت های امروز است.

مگر این واقعیت نیست که ما برای حل مسألۀ جمعیت وقت چندانی نداریم؟ یعنی نباید نسل زنانی که امروز در سن باروری هستند را از دست بدهیم و گرنه دیگر نمی توانیم به راحتی جبران کنیم. نمونه اش همین کشورهای غربی پیشرفته هستند که هر چه تشویق می کنند نتیجۀ مطلوب نمی گیرند. مگر این واقعیت نیست که در میان کشورهای منطقۀ چشم انداز که بیست و شش کشور هستند، ایران از نظر نرخ باروی بیست و پنجم است و این یک واقعیت است که اسرائیل در میان همین کشورها رتبۀ هفتم را دارد؟

یک نکتۀ دیگر دربارۀ واقعیت ها، سنت های الهی است. این ها هم واقعیت است. برکت یک واقعیت است، امداد الهی یک واقعیت است، رزاقیت خداوند یک واقعیت است. ما چرا برنامۀ دولت را یک واقعیت می دانیم؛ اما وعدۀ الهی را یک واقعیت نمی دانیم؟ بسیاری از وعده های دولت ها محقق نشد و یا ناقص محقق شد؛ اما وعدۀ الهی تخلف ناپذیر است.

دوم آنکه شما با یک واقعیت مواجه هستید به نام پایین بودن نرخ باروری در جامعۀ ایرانی، یک واقعیت دیگر نیز وجود دارد به نام فقر؛ اما آیا این تحلیل درست است که دلیل پایین بودن نرخ باروری فقر است؟ یا این واقعیت درستی است که اگر فقر حل شد، نرخ باروری بالا می رود؟ ما پیش از این در گفت و گوی چهارم به صورت مفضل در این باره حرف زدیم.

مگر می شود این واقعیت را انکار کرد که بسیاری از کسانی که به یک یا دو فرزند بسنده کرده اند به طور حتم از عهدۀ یک یا دو فرزند دیگر به راحتی بدون این که یک تومان به پولشان اضافه شود، برمی آیند؛ اما تن به این کار نمی دهند؟چگونه می توان این واقعیت را نادیده گرفت که برخی از خانواده های ما به خاطر حرف مردم به سراغ فرزندآوری بیشتر نمی روند؟ برخی هم بیش از دو فرزند را بی شخصیتی می دانند. پس ما در تحلیل درست واقعیت ها به این نتیجه می رسیم که باید هم زمان با کارها و برنامه های اقتصادی، برنامه هایی برای اصلاح فکر و فرهنگ مردم داشته باشیم.

آن قسمت از بیانات مقام معظم رهبری را که شما هم به آن اشاره کردید، کاملش این است:

«بعضى وانمود می کنند که آرمان گرایى با واقع بینى نمی سازد؛ این را ما به شدت رد می کنیم. بسیارى از آرمان هاى جامعۀ ما و مطالبۀ آن ها جزو واقعیت هاى جامعه است. مردم مایلند عزت ملى داشته باشند، مردم مایلند زندگى ایمان مدار و دین مدار داشته باشند، مردم مایلند در امور ادارۀ کشور و مدیریت کشور سهیم باشند ـ یعنى مردم سالارى ـ مردم مایلند پیشرفت داشته باشند، استقلال سیاسى و اقتصادى داشته باشند؛ این ها خواسته هاى عمومى مردم است. این خواسته ها، واقعیت هاى جامعه است؛ این واقعیت ها دقیقاً در جهت آرمان خواهى است؛ این ها که مسائل تحلیلى و ذهنى نیست، این ها که موهومات نیست، این ها که ذهنیات نیست؛ این ها واقعیاتى است که در جامعه وجود دارد. یک جامعۀ زنده و مؤمن دنبال این چیزهاست؛ می خواهد عزت ملى داشته باشد، می خواهد استقلال داشته باشد، می خواهد پیشرفت داشته باشد، می خواهد آبروى بین المللى داشته باشد؛ این ها خواسته هایى است که مردم دارند؛ این ها در جهت آرمان هاست؛ و این خواستن، جزو واقعیت هاى قطعى جامعه است. بنابراین واقعیات می تواند در خدمت و معطوف به آرمان ها باشد. بله، ذکر آرمان ها بدون توجه به واقعیت ها و بدون ملاحظۀ سازوکارهاى معقول و منطقىِ رسیدن به آرمان ها، خیال پردازى است؛ آرمان ها در حد شعار باقى خواهد ماند؛ لیکن وقتى که مسئولان کشور آرمان ها را به صورت منطقى و متین دنبال کردند، مردم همراهى کردند، این جا آن جایى است که واقعیت هاى جامعه با آرمان ها هماهنگ می شود. خب، این یک امر اساسى و یک پایۀ اساسى براى حرکت کشور است». (بیانات مقام معظم رهبری در جمع مسئولان نظام، 3/5/1391)

جالب است بدانید که ایشان در همین سخنرانی که شما به آن اشاره کرده اید خیلی جدی به بحث افزایش جمعیت؛ آن هم با اتکا به واقعیت ها حرف زدند که عین عبارت ایشان را می آورم:

«یک واقعیت دیگر، توان افزایش یافته در درون جمهورى اسلامى است. ما کشور قدرتمندى هستیم. ما کشور دارا و توانائى هستیم. از لحاظ منابع، ما در رتبه هاى بالاى جهانى هستیم. در بعضى از منابع، رتبۀ اوّلیم. در ترکیب نفت و گاز، ما در دنیا اوّلیم. از همۀ کشورهایى که داراى نفت هستند یا داراى گاز هستند، مجموع نفت و گاز ما بیش تر است. از لحاظ منابع و معادن اساسى، کشور غناى بالا و فراوانى دارد. از لحاظ نیروى انسانى، ما هفتاد و پنج میلیون نفر جمعیت داریم؛ این جمعیت عامل خیلى مهمى است.

من این را همین جا عرض بکنم؛ جمعیت جوان و بانشاط و تحصیل کرده و باسواد کشور، امروز یکى از عامل هاى مهم پیش رفت کشور است. در همین آمارهایى که داده می شود، نقش جوان هاى تحصیل کرده و آگاه و پرنشاط و پرنیرو را مى بینید. ما باید در سیاست تحدید نسل تجدیدنظر کنیم. سیاست تحدید نسل در یک برهه اى از زمان درست بود؛ یک اهدافى هم برایش معین کردند. آن طورى که افراد متخصص و عالم و کارشناسان علمىِ این قسمت تحقیق و بررسى کردند و گزارش دادند، ما در سال 71 به همان مقاصدى که از تحدید نسل وجود داشت، رسیدیم. از سال 71 به این طرف، باید سیاست را تغییر می دادیم؛ خطا کردیم، تغییر ندادیم. امروز باید این خطا را جبران کنیم. کشور باید نگذارد که غلبۀ نسل جوان و نماى زیباى جوانى در کشور از بین برود؛ و از بین خواهد رفت اگر به همین ترتیب پیش برویم؛ آن طورى که کارشناس ها بررسى علمى و دقیق کردند. این ها خطابیات نیست؛ این ها کارهاى علمى و دقیقِ کارشناسى شده است. اگر چنانچه با همین وضع پیش برویم، تا چند سال دیگر نسل جوان ما کم خواهد شد ـ که امروز قاعدۀ جمعیتى ما جوان است ـ و به تدریج دچار پیرى خواهیم شد؛ بعد از گذشت چند سال، جمعیت کشور هم کاهش پیدا خواهد کرد؛ چون پیرى جمعیت با کاهش زاد و ولد همراه است. یک زمانى را مشخص کردند و به من نشان دادند، که در آن زمان، ما از جمعیت فعلى مان کمتر جمعیت خواهیم داشت. این ها چیزهاى خطرناکى است؛ این ها را بایستى مسئولین کشور به جِد نگاه کنند و دنبال کنند. در این سیاست تحدید نسل حتماً بایستى تجدید نظر شود و کار درستى باید انجام بگیرد. این مسئلۀ افزایش نسل و این ها جزو مباحث مهمى است که واقعاً همۀ مسئولین کشور ـ نه فقط مسئولین ادارى ـ روحانیون، کسانى که منبرهاى تبلیغى دارند، باید در جامعه دربارۀ آن فرهنگ سازى کنند؛ از این حالتى که امروز وجود دارد ـ یک بچه، دو بچه ـ باید کشور را خارج کنند. رقم صد و پنجاه میلیون و دویست میلیون را اول امام گفتند ـ و درست هم هست ـ ما باید به آن رقم ها برسیم.»

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط