حرف های صریح عرفان پور از ظهور جریان انحرافی شعر آیینی در فتنه 88

شاعر شعرهای میثم مطیعی معتقد است که در ایام فتنه 88، جریانی انحرافی در این روزها در حوزه شعر آیینی شکل گرفت. جریانی که قائل به پیوند شعر آیینی با مسائل روز جهان اسلام نبود.

چهارشنبه 13 آبان 1394

متن خبر
نظرات کاربران

هیئت میثاق با شهدای دانشگاه امام صادق(ع) را باید جزء اولین هیئت هایی به شمار آورد که زمینه را برای پیوند میان عاشورا و قیام امام حسین(ع) با انقلاب اسلامی و مسائل روز ایجاد کرد. سروده هایی که در این هیئت خوانده می شود، تنها ناظر بر جریانات قیام امام حسین(ع) و مدح و مرثیه آل الله نیست، بلکه شاعر این هیئت در نگاهی کلی تر جریانی از قیام امام(ع) تا انقلاب اسلامی در نظر دارد و از این رهگذر، او صرفاً مداح اهل بیت(ع) نیست، بلکه رسالتی بزرگتر برای خود پیش چشم دارد و آن هم روشنگری در زبان شعر برای مخاطبی است که دل در گرو اهل بیت(ع) دارد و هیئت را نه تنها برای رسیدن به آرامش و معنویت که برای تلنگری درونی در نظر دارد.

میلاد عرفان پور، از جمله شاعران این هیئت است که سروده های او این روزها بر سر زبان هاست. به مناسبت ایام عزای حسینی گفت وگویی با ایشان انجام شده است. ابتدای این گفت وگو به شعر آیینی و ملزومات آن و همچنین نظر رهبر معظم انقلاب درباره اصطلاح «شعر آیینی» اختصاص داشت. عرفان پور در ادامه به نظرات متعدد شاعران درباره تلفیق مسائل روز با شعر آیینی اشاره کرد. از نظر او جریانی منحرف شده در این زمینه در ایام فتنه 88 بروز کرد. شرح این گفت وگو به این قرار است:

*: اشعار آیینی در سال های اخیر بسیار مورد توجه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته است. علاوه بر این، نشست های متعددی با محوریت شعر در محضر ایشان برگزار شد که بخش قابل توجهی از سروده های قرائت شده در این جلسات، سروده های آیینی بوده است. به نظر شما چرا چنین جلساتی آن هم در محضر رهبر انقلاب برگزار می شود؟

رهبر معظم انقلاب نگاهی استراتژیک و راهبردی به شعر دارند و علاوه بر علاقه ذاتی و دیرینه ای که نسبت به حوزه شعر دارند، یک نگاه والا و متعالی و جدی به شعر هم دارند که البته این نگاه راهبردی، سیاسی و اخلاقی ست.

از سوی دیگر ایشان از دوران جوانی با شعر مأنوس بودند و هنگامی که در خراسان سکونت داشتند در جلسات شب شعر شرکت می کردند و با بزرگانی همچون اخوان ثالث و شفیعی کدکنی مراوده داشتند و همدم و هم جلسه آنها بودند. از لحاظ شناخت ادبیات، شناخت شعر، مأنوس بودن با شعر و دستی بر آتش شعر داشتن، شکی نیست که ایشان یکی از شخصیت های برجسته این حوزه اند.

از بُعدی دیگر، ایشان بارها اشاره داشتند که شعر می تواند جایگاه مهم و محوری در تقویت فرهنگ کشور، یعنی در معرفی فرهنگ ما به دیگر کشورها، در معرفی فرهنگ ما از نسلی به نسل دیگر، در تأثیرگذاری مفاهیم مورد نظر انقلاب اسلامی و در تثبیت آرمان های انقلاب اسلامی داشته باشد.

در ضمن رهبر معظم انقلاب بارها اشاره داشتند که گاهی ارزش یک بیت شعر از ده ها سخنرانی بیشتر است؛ لذا اینکه ایشان هر سال با شعرا دیدار دارند و علاوه بر این دیدارها، نسبت به شاعران، به خصوص شاعران جوان، تأییدات و تشویقاتی دارند، به این دلیل است که نگاه شان به شعر، صرفاً از روی تفنن و هنر نیست، بلکه فراتر از این تعابیر است.

* آنطور که شما می فرمایید گویی رهبر معظم انقلاب دیدگاه شان نسبت به هنر شعر، مخصوصاً شعر آیینی، از سایر هنرها برتر است. همین طور است؟

بله، ایشان یک بار تأکید کردند که اگر ما صرفاً روی یک هنر در میان تمام هنرها سرمایه گذاری کنیم و انرژی و هزینه مان را صرفاً وقف یکی از هنرها کنیم، آن هنر، هنر شعر است؛ پس نشان می دهد که ایشان قصد دارند خط دهی و جهت دهی کنند و سایر مسئولان، این امر را دریابند و خود شعرا نیز قدر این نعمت خدادادی را بیشتر دریابند.

* یکی از مواردی که در همین جلسات مطرح شد، دقیق نبودن تعبیر «شعر آیینی»ست. نظر شما درباره این اصطلاح چیست و از منظر شما که شعر هیئت می گویید، شعر این حوزه چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟

عنوان مصطلحی که به نام شعر آیینی بکار می رود، از لحاظ لفظ خیلی دقیق نیست. رهبر معظم انقلاب هم یک بار اشاره داشتند که این عنوان، عنوان دقیقی نیست، اما چون مصطلح شده، ما مسامحتاً از عنوان «شعر آیینی» استفاده می کنیم؛ چرا دقیق نیست؟ چون آن شعری که مدنظر قرآن و اسلام است، صرفاً شعری نیست که در آیین ها خوانده می شود؛ به این معنی که لفظ آیین، به مراسمات آیینی اطلاق می شود؛ اولاً این آیین می تواند آیین تشیع نباشد، می تواند آیین مسیحیت یا بودا باشد؛ یعنی تعبیر شعر آیینی می تواند برای شعری که برای سایر ادیان باشد نیز به کار رود، پس این لفظ، لفظ دقیقی نیست تا ما این تعبیر را بخواهیم به شعری که درباره اهل بیت (ع) گفته می شود اطلاق کنیم.

نکته دوم، انحراف کاربردی ست که بعد از تعبیر شعر آیینی به وجود آمده؛ چارچوب و جغرافیای دقیقی در دین مان برای شعر و شاعر استفاده شده است. در آیات پایانی سوره شعراء این چارچوب را تعریف کرده است. خداوند اول صفات شعرایی را که مورد تأیید نیستند، بر می شمارد که اینها در هر وادی سرگردان هستند، چیزی می گویند که خودشان بدان عمل نمی کنند، گمراهان از اینها پیروی می کند و بعد می فرماید شاعران مورد تأیید ما چهار صفت دارند: ایمان، عمل صالح، ذکر کثیر و انتصار یا دادخواهی بعد از ظلم. این منشوری که خداوند برای شعرا مدنظر قرار داده، متأسفانه مورد غفلت واقع شده است. ما اگر این جغرافیا و منشور را باور داشته باشیم، دیدمان نسبت به شعر، دید متعارفی است.

* شما عنوانی پیشنهادی نسبت به جایگزینی تعبیر «شعر آیینی» دارید؟

مثلاً عنوان «شعر انقلاب اسلامی» تمام مفاهیم ارزشی را ذیل خودش دارد. یک گفتمان است، یک سبک زندگی ست، یک سبک سیاست ورزی و یک سبک فرهنگی ست. تمام این موضوعات ذیل جریان شعر انقلاب اسلامی و گفتمان شعر انقلاب اسلامی و در نهایت ذیل جریان «شعر شیعی» جا می گیرد، لذا تعبیر شعر آیینی، تعبیر غلطی بود که وارد شعر ما شد و به نظرم باید صاحب نظران درباره این تعبیر صحبت کنند و اگر لازم است، آن را اصلاح کنند.

* ویژگی شعر تراز انقلاب چیست و وظیفه شاعران و مداحان در این موقعیت زمانی را چه مواردی می دانید؟

جریان شعر انقلاب و این مفهومی که چند دهه است ایجاد شده بنام شعر انقلاب اسلامی، برخواسته از یک گفتمان فرهنگی است که با نهضت امام(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفت و تثبیت شد؛ یعنی ما وقتی اسم انقلاب اسلامی را بعد از شعر می آوریم، این ترکیب ناظر بر یک تلفیق فرهنگی، تاریخی و گفتمانی میان شعر و انقلاب اسلامی است، صرفاً یک موقعیت تاریخی نیست و به تبع آن وقتی که عنوان شعر انقلاب اسلامی را به کار می بریم، این عنوان ما را به فرهنگ اصیل اسلامی و انقلابی ارجاع می دهد، لذا شعر تراز انقلاب اسلامی، شعری ست که در حد اعلای خودش «شاخصه های بارز انقلاب اسلامی» و آرمان های آن را داشته باشد و به مخاطب انتقال دهد.

* این شاخصه های آرمانی انقلاب از نظر شما چیست؟

یک محدوده وسیعی از مفاهیم است، اما اصلش همان ذات تشیع است که یک بخش آن، بخش عرفانی و توحیدی و بخش دیگر آن اجتماعی و سیاسی و ظلم ستیزی است و این پیوند عرفان و اجتماع، پیوند عرفان و سیاست، پیوند توحید و ظلم ستیزی ست. به نظرم این امر یکی از مفاهیم برجسته انقلاب اسلامی است که در شعر انقلاب اسلامی، همین پیوند، همین تلفیق باید در اوج خودش حضور داشته باشد، چون شعر، زبان والا و زبان متعالی شده یک فرهنگ است. مثلاً اگر یک بودایی شعری می سراید، وجه متعالی فرهنگ بودا باید در شعرش نمود پیدا کند. به همین دلیل است که ما از شاعران انقلاب اسلامی توقع داریم در وهله اول معتقد باشند و توحید و تشیع را در ذات خودشان و در کلام شان نشان دهند، سپس ویژگی نهضت امام حسین(ع) و ائمه در آثارشان جلوه گر باشد.

به بیان دیگر اگر بخواهیم بگوییم شعر تراز انقلاب چه شعری است، باید بگوییم شعری است که موضع اهل بیت(ع) و موضع تشیع را در موضوعات مختلف بیان کند. یعنی شعری که صرفاً در مدح و مرثیه اهل بیت(ع) است، به قول رهبر معظم انقلاب، در جای خود خوب است، اما آن شعری که ما از آن انتظار داریم، چیزی فراتر از اینهاست. شعر ی ست که موضع اهل بیت (ع) را در موضوعات مختلف تقویت کند، حال این موضوع ممکن است موضوعی عاشقانه، خانوادگی، سیاسی باشد یا موضوعی اخلاقی و یا مناجات. در تمام این حوزه ها موضع اهل بیت(ع) و کلام زنده ایشان باید شعر انقلاب اسلامی باشد.

* اعتقاد بر این است که عاشورا چشمه ارزش هاست، چشمه محبت های الهی است که در هر زمان می جوشد؛ یک شاعر آیینی چطور می تواند این چشمه را در عصر حاضر جریان دهد؟

شاعر طبق آن منشوری که از قرآن مطرح کردیم، آیات پایانی سوره شعراء، باید به خودش بپردازد؛ یعنی اهل ایمان و عمل صالح باشد. قرآن ابتدا می فرماید ایمان و عمل صالح و ذکر کثیر، بعد از آن می فرماید انتصارِ بعد از ظلم داشته باشید. یعنی ای شاعر! اگر تو آنگونه که باید ایمان نداری و اگر عمل صالح بایسته را نداری، اگر ذکر کثیر در تو نیست، قطعاً انتصار بعد از ظلم هم آن گونه که بایسته است، نخواهد بود. یعنی ابتدا ما باید خودسازی کنیم که متأسفانه از این امر غافلیم. فکر می کنیم همین که فن شعر را تا حدودی بلد هستیم، دیگر ما شاعر شیعه و موحد هستیم.

متأسفانه تمام ما در حوزه خودسازی کم کاری می کنیم، چون شاعر باید آیینه ای باشد که معارف در او تجلی کند؛ آن وقت اگر این آیینه کدر باشد، اگر غبار روزمرگی، غبار نافرمانی در آن آمده باشد، دیگر این آیینه نمی تواند معارف را انعکاس دهد. اگر روح شاعر زلال بود، آن شعر هم تأثیرگذار خواهد بود و به مخاطب روشنایی می دهد و اگر روح آن شاعر کدر بود، هیچ اثری را مترتب نمی شود.

* ما شعرهایی در تاریخ اسلام داشتیم که مدح و ذم در شعرشان لرزه به تن دشمن می انداخت؛ از جمله دعبل که دشمنان برای سر وی جایزه گذاشتند. این دسته از سروده ها از چه ویژگی هایی برخوردار بودند که مورد توجه اهل بیت(ع) و مورد مذمت دشمن قرار می گرفتند؟

همان طور که عرض کردیم، اگر شاعر رسالت خویش در جبهه حق را خوب بشناسد و عمل کند همین امر بر او مترتب خواهد بود. پس شاعر باید به خودسازی بپردازد، تزکیه کند تا به درجات متعالی برسد، بعد از آن به حوزه اجتماع وارد شود و برای سیاست و جهاد فی سبیل الله عمل کند، آن وقت قطعاً این شاعر خار چشم دشمنان خواهد بود.

الآن بسیاری از شاعران هستند که به رغم ظاهر مذهبی شان هیچ وقت موضع گیری نمی کنند. در جایی که اگر شعری بخوانند مورد انتقاد عده ای قرار می گیرند، از مسیرشان فاصله می گیرند تا مخاطبان خودشان را از دست ندهند، اما شاعرانی داریم که در مسیر حق شان قید محبوبیت شان در بخشی از مخاطبان را می زنند؛ اینها کسانی هستند بیشتر ناسزا می شوند، بیشتر مورد هجمه قرار می گیرند. مخاطبان امروز باید هوشیار باشند. شاعر خوب به معنای شاعر بی موضع، شاعری که با تمام جریان ها مهربان است، نیست. شاعر خوب باید جاذبه و دافعه داشته باشد. در کنار مهرش، خشم نسبت به جریان باطل داشته باشد. شاعری که با همه از روی مهر رفتار کند و هیچ موضعی در هیچ بزنگاهی نگیرد، به رغم شخصیت و چهره مذهبی هیچ نسبتی با شعر شیعی ندارد.

* شما چند سالی ست که شعر هیئت می گویید. تعدادی از سروده هایی را که در هیئت میثاق با شهدای دانشگاه امام صادق(ع) گفته می شود، شما سروده اید که مخاطب هم داشته است. ارزیابی شما که با این فضا آشنا هستید، از روند شعر آیینی امروز و مداحی هایی که در این ایام انجام می شود، چیست؟

خیلی از شاعران راه درست را گم کردند، حتی شاعرانی که شاعر آیینی خوانده می شوند، می بینیم صرفاً شعر مدح و مرثیه می خوانند که قبلاً عرض کردیم ما نمی گوییم این حوزه را کلاً رها کنند، حوزه ارزشمندی ست، اما آیا رسالت شاعر تنها مدح و مرثیه خوانی است؟ قطعاً اگر شاعری موضع اهل بیت(ع) را تقویت کند، نظر آنها را برجسته کند و امتحانش را خوب پس دهد، قطعاً ارزشش از شاعری که صرفاً مرثیه سراست، بیشتر است، اما از این نوع شاعران به ندرت یافت می شود. مثلاً شاعران آیینی در فتنه 88 چقدر از آرمان انقلاب، از امام (ره) دفاع کردند؟ از نظام اسلامی و شیعه چقدر دفاع کردند؟ بنده می شنیدم برخی شاعران می گفتند ما فقط برای امام حسین(ع) شعر می گوییم. این باور غلط در یک بخش قابل توجهی از شاعران ما متأسفانه وجود دارد. این دست شاعران می گویند من شاعر اهل بیت(ع) هستم، من شاعر آیینی هستم، اگر قضیه ای مثل یمن اتفاق افتاد، من موظف به موضع گیری و شعر گفتن نیستم. من برای روضه امام حسین(ع) شعر می گویم، ان شاءالله امام حسین(ع) اصلاح می کند.

حال شاعری توجیه دارد و می گوید من در قبال حوادث منطقه وظیفه دارم شعر بخوانم، منتهی طبع شعر من یاری نکرد نسبت به برخی قضایا مثل یمن شعر بگویم. ولی برخی از شاعران به طور عامدانه از شعر گفتن در این فضا پرهیز می کنند. نه اینکه طبع شعرشان یاری نکرده باشد، بلکه می گویند وظیفه ما نیست، وظیفه ما چیز دیگری است و این انحرافی بود که به وجود آمد.

کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.

نام و نام خانوادگی

پست الکترونیک

نظر

کد امنیتی