جریان نقد تاریخ نگاری انقلاب

مسعود رضایی، پژوهشگر و منتقد کتاب های تاریخی گفت: دوستداران انقلاب از حوزه روایی به مباحث تئوریک تاریخی و نقد تاریخ نگاری نیز وارد شوند و مبانی فکری و نظری انقلاب را تبیین کنند. بعد از فعال شدن این جریان، علاقه‌مندان به حوزه تاریخ با مطالعه یک کتاب به نقدهای آن هم دسترسی دارند و نویسندگان می‌دانند که بعد از انتشار کتاب، نقادان زیادی کتابشان را مورد نقد قرار خواهند داد.

مسعود رضایی، پژوهشگر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با بیان این که حکم امام خمینی به سیدحمید روحانی نقطه عطفی در نگارش تاریخ انقلاب اسلامی است، اظهار داشت: این حکم در واقع به معنای هشدار به تمام اندیشمندان و تاریخ پژوهان کشور برای آغاز تلاشی جدی و مستمر در نگارش تاریخ انقلاب طبق واقعیات بود تا جلوی انحراف در تدوین تاریخ انقلاب گرفته شود.

وی با تاکید بر این که بعد از این هشدار و تاکید حضرت امام(ره)، توجه جدی‌تری به تاریخ نگاری انقلاب صورت گرفت، خاطرنشان کرد: در این زمینه لازم است به لحاظ محتوایی دقت بیشتری در نگارش تاریخ صورت بگیرد. به ویژه در خصوص کتاب‌هایی که منسوب به افراد و ارگان‌های رسمی و نیمه رسمی وابسته به انقلابند.

رضایی ادامه داد: بعد از این ماجرا از سوی تاریخ نگارانی که دغدغه انقلاب را داشتند آثار زیادی منتشر شد. ولی در برخی آثار به لحاظ محتوایی اشتباهات فاحشی دیده می‌شود. به طور مثال در کتابی که در دانشگاه‌ها با عنوان "انقلاب اسلامی ایران" تدریس می‌شود، نقاط ضعف بسیاری وجود دارد.

این پژوهشگر تاریخ با بیان این که کم‌کاری چندانی در نگارش کتاب‌های تاریخی مشاهده نمی‌شود، اظهار داشت: وضعیت کنونی تا حدی قابل قبول است. ولی از نظر کیفی باید دقت بیشتری در پرداختن به مبانی نظری انقلاب به عمل آید.

وی ادامه داد: پژوهشگرانی در خارج از کشور به حوزه مسایل تئوریک انقلاب وارد و دیدگاه‌هایی را مطرح می‌کنند که با واقعیات انقلاب همخوانی ندارند. لذا لازم است دوستداران انقلاب از حوزه تاریخ روایی انقلاب به مباحث تئوریک تاریخی نیز وارد شوند و مبانی فکری و نظری انقلاب را تبیین کنند.

رضایی گفت: گاهی مشاهده می‌شود دیدگاه‌هایی در حوزه روایی تاریخ انقلاب دخالت می‌کنند که به دلیل نقص در مطالعات یا ضعف تئوریک، روایت‌های تاریخی ناقص یا تحریف شده‌ای را منتشر می‌کنند. این در حالی است که برخی مسایل که مبین خیلی از واقعیت‌ها هستند، بازگو نمی‌شوند. همچنین در برخی کتاب‌ها به علت مخدوش بودن بعضی روایت‌ها، تحلیل‌های اشتباه صورت می‌گیرد و خواننده را به اشتباه می‌اندازند.

عضو دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران، نگاه معارض با انقلاب اسلامی را از مشکلات این حوزه دانست و تصریح کرد: سلطنت طلب‌ها، چپ‌ها و برخی گروه‌ها سعی دارند با تحریف وقایع تاریخی، این انقلاب را به نفع خود مصادره کنند.

وی همچنین، عدم مطالعات و تخصص در این زمینه، سهل انگاری های بعضی از سازمان‌ها و نهادها در انتشار کتاب‌ها و عدم دقت لازم در محتوای آثار را از مشکلات تاریخ نگاری انقلاب اسلامی برشمرد.

رضایی تقویت جریان نقد تاریخ نگاری در کشور را راهکاری برای خنثی کردن آثار و تبعات منفی دانست و گفت: بعد از فعال شدن این جریان دیگر کسی جرات نمی‌کند به سهولت قلم بر کاغذ بگذارد؛ چراکه هم علاقه‌مندان به حوزه تاریخ بعد از مطالعه یک کتاب به نقدهای آن دسترسی دارند و هم نویسندگان می‌دانند که بعد از انتشار کتاب، نقادان زیادی کتابشان را مورد نقد قرار خواهند داد.

این پژوهشگر و منتقد کتاب های تاریخی با بیان برخی از شاخصه‌های تاریخ نگاری خاطرنشان کرد: نگارش تاریخ باید مستند و مستدل باشد و از شعار دادن و غرض ورزی اجتناب و پایبندی به بیان حقیقت دیده شود. همچنین در حوزه تاریخ شفاهی کسانی وارد عرصه شوند و به دریافت تاریخ شفاهی از دیگران بپردازند که تخصص لازم را داشته باشند و بتوانند اشتباهات یا تحریفات احتمالی در صحبت‌های فرد مصاحبه شونده را فی المجلس به چالش و نقد بکشانند.

وی در خصوص انتشار بولتن‌های نقد و بررسی کتاب های تاریخی توسط دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران به صورت کتاب گفت: عمده‌ترین مشکل ما مسایل مالی است. ولی مقدمات کار انتشار کتاب این بولتن‌ها هم انجام شده و در مراحل اجرایی است.

رضایی همچنین، کتاب "میلاد زخم" نوشته دکتر خسرو شاکری درباره نهضت جنگل و کتاب "ایران از سقوط مشروطه تا کودتای سوم اسفند" نوشته حسین آبادیان را به عنوان منابع تاریخی برای مطالعه عنوان کرد.

مسعود رضایی متولد سال 1341 در تهران و در حال حاضر عضو و پژوهشگر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران است.

"دین و دنیا"، "تصادف" و "پاسداشت حقیقت" (نقد خاطرات آیت الله منتظری) از آثار منتشر شده رضایی اند.
مسعود رضایی تا کنون 50 کتاب تاریخی را در دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر نقد کرده است.