معرفی مجموعه شعر «پلاکاردها»ی احمد مطر

شعر به عنوان یکی از کامل ترین اسلوب های بیان معانی و اندیشه ها در میان همه ی ملل و همه ی زبان ها اهمیتی شگرف دارد و از جمله ویژگی های آن کمک به ماندگاری فکر و فرهنگ سراینده ی خود و تأثیر عمیق بر جان مردمان و مخاطبان خود است. با وجود آنکه ترجمه از زیبایی های لفظی و فضا سازی های بیانی شعر می کاهد، ولی آشنایی با اندیشه ها و مضمون پردازی های شاعران دنیا ارزش آن را دارد که دل به یک ترجمه ی خوب بدهیم و اگر زبان مادری شاعر را نمی دانیم، سعی کنیم با واسطه ی زبان مادری خود، با او و شعرش ارتباط برقرار نماییم که «همدلی از همزبانی خوش تر است.»

شاعران معاصر عرب به دلیل شباهت در اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دینی کشورهایشان با ایران، اهمیت افزون تری برای این آشنایی دارند. در این فرصت با یکی از شاعران عرب و ترجمه ی بخشی از اشعار او آشنا می شویم.

کتاب «پلاکاردها» ترجمه ی گزینه ای از اشعار شاعر نامی عراق «احمد مطر» است که توسط «عبدالرضا رضایی نیا» انجام شده و انتشارات سوره مهر در سال 85 آن را به قیمت 1500 تومان ـ 159 صفحه ـ عرضه داشته است.

«احمد مطر» شاعر نوپرداز و صاحب سبک عرب در 1956م در «التنومه» ـ در نزدیکی بصره ـ عراق به دنیا آمد. کودکی را با فقر و محرومیت پشت سر گذاشت. آشنایی با آثار شاعران و نویسندگانی چون «پابلو نرودا»، «ناظم حکمت»، «نزار قبانی»، «لورکا» و «نجیب محفوظ» و قریحه و استعداد شگرفش، دست به دست هم دادند تا او نیز با سلاح قلم، مبارزات عدالت طلبانه و آزادی خواهانه ای را علیه وضع اسف بار جامعه خود آغاز کند. انتشار «الکلمه» در عراق موجب تحت تعقیب قرار گرفتن او توسط رژیم بعث شد. «مطر» به کویت فرار کرد و در آنجا با شهید «ناجی العلی» کاریکاتوریست شهیر فلسطینی در مجله «القبس» شروع به همکاری نمود. او در عرصه های متفاوتی چون کاریکاتور، روزنامه نگاری و داستان نویسی دست به تجربه زد که نشانه های این سابقه در اشعار او به چشم می خورد، او از سال 1985م در لندن زندگی می کند. انتشار هفت مجموعه شعری او تحت عنوان «لافتات» ـ پلاکاردها ـ در بین سالهای 1984 تا 1999، از یک سو آوازه ای در خور برای شاعر، در میان مردم فراهم آورد و از سویی دیگر تبعید و ممنوعیت نشر در بعضی کشورهای عربی را برای او به همراه داشت.

سروده های این شاعر انقلابی چهار محور عمده دارد: «خشم در برابر ظلم»، «مبارزه با جاه طلبی حاکمان»، «حمایت از مردم مظلوم و پاک نهاد» و «انزجار از جاسوسان و خیانت پیشگان». او در مجموعه های شعری خود به مضامین غنایی و تغزلی نپرداخته و حتی رویکردی ضد تغزلی دارد و خود علت این امر را وضع نامطلوب و تلخ جوامع عربی و اسلامی می داند که جایی برای پرداختن شاعر به مضامین عاشقانه باقی نمی گذارد. از ویژگی های سروده های او، داستانی بودن آنهاست که این خصوصیت حاصل تجربه داستان نویسی روزگار جوانی اوست. همچنین او با کمک گرفتن از طنز و پاره ای از شگردها و تمهیدات زبانی ـ خصوصاً استفاده از آیات قرآنی و امثال و حکم عربی ـ شعر سیاسی خود را از شعارزدگی و تلخی بیش از حد حفظ می کند. حتی می توان گفت بخش عمده ای اشعار مطر بر پایه ی طنزی تلخ و شبیه به کمدی سیاه استوار است که در ابتدا خواننده را شگفت زده می کند و سپس عقل و وجدانش را بیدار می نماید و همه ی اینها به اختصار و در اوج سادگی بیان می شود و به مانند عنوان اشعارش ـ پلاکاردها ـ در عین کوتاهی و سادگی با موضع گیری تند و صریح و تحریک قوی، همچون بمب عمل می کند. خود او در پاسخ خبرنگاری که از وی می پرسد: «تو یک رزمنده ای یا یک شهید زنده؟» می گوید: «من رزمنده ای هستم با چندین تن افکار منفجر شونده در اعماق وجودم. هر روز با این افکار خودم را به قصرهای ستمکاران می کوبم تا خودم و آنها را یکجا منفجر کنم.» «رضایی نیا» در نقد خود بر این ترجمه، ملاک گزینش شعرها را افزون بر زیبایی متن ها و جذابیت برای خواننده ی ایرانی، ترجمه پذیری آنها عنوان کرده است. به نظر می آید او که علاوه بر تسلط به زبان عربی، خود نیز شاعر می باشد، هم در انتخاب اشعار و هم در ترجمه ی آنها توفیق داشته است.


پایان بخش این معرفی دو شعر کوتاه از «احمد مطر» است:
«راز شور بختی»
دو تن
در میهن های عربی
از هراس بیدار شدن خفتگان
بر خویش می لرزد؛
دزد
.... و حاکم!

«کوتاه»
مردم آرامش ندارند،
مردم آرامش ندارند،
نیمی
مزدوران حاکم اند
و نیم دیگر
فراریانند.

منبع: موج چهارم
نوشته: جواد حسینی نامی