loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

گزارش نقد و بررسی کتاب «فلسفه و تجدد» اثر دکتر مجتهدی

نویسندگان مرتبط : حسین کلباسی اشتری | کریم مجتهدی

سومین نشست نقد و بررسی کتاب امیر کبیر به بحث در مورد کتاب فلسفه و تجدد اختصاص داشت. این جلسه روز چهارشنبه 18 بهمن در سالن اجتماعات این موسسه انتشاراتی قدیمی ایران، با حضور دکتر کریم مجتهدی (مولف کتاب)، دکتر حسین کلباسی و دکتر محمد منصور هاشمی برگزار شد.
***
بررسی تاریخی روشنگری
در ابتدا هاشمی، نویسنده کتاب هویت اندیشان و میراث فکری احمد فردید ، صحبت در مورد این کتاب را از عنوان آن آغاز کرد و گفت: این کتاب ناظر بر فلسفه و تجدد است. راجع به این موضوع به 2 نحو می توان بحث کرد، یکی این که گفته شود فلسفه چیست؟ تجدد چیست؟ و بحث را به صورت تحلیلی و تا حدی انتزاعی پیش برد، و از سوی دیگر می توان آن را به صورت تاریخی مطرح کرد
عنوان این که فلسفه در دوره های مختلف چه صورت هایی داشته و تجدد به لحاظ تاریخی چه سیری داشته و بعد به بررسی نسبت میان فلسفه و تجدد پرداخت. دکتر مجتهدی در این کتاب این کار را کرده و در واقع موضوع را در یک زمینه تاریخی مطرح کرده و فلسفه و تجدد را به نحوی که در دوره روشنگری بوده، بحث می کند. در مورد اهمیت این کار باید از همین جا شروع کرد که به تصور من این نگاه تاریخی چیزی است که ما شدیدا احتیاج داریم. گاهی در جامعه راجع به دینداری و تجدد بحث می شود که کاملا جنبه صرف تحلیل الفاظ را دارد و بعد تاریخی آن مسایل مغفول واقع می شود. یکی از جنبه های کار آقای مجتهدی چه در این کتاب و چه در دیگر آثارشان، اهمیتی است که به نگاه و تحلیل تاریخی می دهند.
نویسنده کتاب صیرورت در فلسفه ملاصدرا و هگل در ادامه به متون بسیار مهمی که در این کتاب هست اشاره کرده و آنها را برای کسانی که به دوره روشنگری علاقه مندند مفید و خواندنی دانست. وی سپس به طرح 3 ملاحظه راجع به کتاب پرداخته و عنوان کرد: نکته اول راجع به جایگاه ولتر در این کتاب است. مولف کتاب در دو مقاله بسیار خواندنی و دقیق نشان می دهد که ولتر فیلسوف درجه اولی نیست؛ اما من فکر می کنم شاید بشود از این منظر هم به ولتر نگاه کرد که او قرار هم نیست که فیلسوف درجه اولی باشد. تجدد در واقع نمایندگان مختلف خودش را دارد که بعضی از آنها فیلسوفند و برخی دیگر مانند سروانتس نویسنده هستند. ولتر به تصور من نماینده روشنفکری است و اصالت کارش در طرح ایده های فلسفی نیست بلکه در نحوه مواجهه با این ایده هاست یعنی این که ما فارغ از تعصبات با اندیشه ها روبرو شویم.
تصور من این است که ولتر نماینده روشنگری است و روشنفکری یکی از مقولاتی است که در تجدد شکل می گیرد و چیزی متفاوت از فیلسوف بودن است. نکته دیگر این است که در کتاب، مفهوم تجدد به 2 معنا به کار می رود یکی به معنای عام، یعنی هر سنتی ممکن است در شرایط تاریخی نیاز به بازسازی و باز آفرینی داشته باشد و این به تجدد منجر شود و معنای دیگرش این است که در دوره تاریخی خاص در اروپا به وجود آمده که به آن دوره تجدد می گویند. حال سؤالم در مواجهه با این تقسیم بندی این است که آیا ایشان افقی غیر از مشارکت در همین تجدد تاریخی برای کشورهای پیرامون تجدد می بینند و به تعبیر هابرماس آیا نیاز است که ما در این پروژه ناتمام مدرنیته مشارکت کنیم یا مدرنیته خودمان را داشته باشیم؟
فلسفه، مبین تجدد
حسین کلباسی، نویسنده کتاب مدخلی بر تبار شناسی کتاب مقدس با اشاره به نسبت استاد و شاگردی بیش از 2 دهه بین خود و دکتر مجتهدی نقد را سلب و ایجاب تو امان دانسته و در ارتباط با عنوان کتاب گفت: در مقدمه کتاب نسبت میان فلسفه و تجدد توضیح داده شده و دغدغه مولف محترم این کتاب مناسبت میان فلسفه و تجدد است که در بسیاری از موارد مورد غفلت قرار گرفته است. آن چیزی که من به عنوان دانشجو می فهمم این است که هر نوع فهمی از تجدد بدون فلسفه ممتنع یا بسیار دشوار است. اما اشتباه بزرگی است اگر فکر کنیم فلسفه توجیه کننده تجدد است، بلکه فلسفه مبین تجدد است و این انفصالی که در عنوان کتاب وجود دارد در عین حال حکایت از نوعی التزام هم می کند که نباید فراموش شود. وی ضمن اشاره به رابطه میان سنت و تجدد گفت: موضوعی که استاد همیشه به آن اشاره دارد این است که همان طور که تجدد کاذب داریم، سنت کاذب هم داریم یعنی اگر تجدد شرط لازم و غیرقابل اجتناب حرکت دوام و بقای یک فرهنگ و تمدن است، این تجدد باید از دل سنت بجوشد، نه این که جنبه اقتباسی و تقلیدی صرف داشته باشد. البته اگر از این سنت فهم غیر پویا داشته باشیم هیچ وقت به تجدد منجر نمی شود، بنابراین در فهم سنت هم باید توقف کرد.
نویسنده کتاب در دست انتشار هرمس و نوشته های هرمسی با انتقاد از جایگاه فلسفه در میان افراد عادی جامعه عنوان کرد: متفکران، فلسفه را یک فن و یک تخصص صرف نمی دانند بلکه آن را نوعی محاوره می دانند که الزاما نه با غیر، بلکه ممکن است مخاطب خود انسان باشد و در واقع نوعی حدیث نفس است. البته این دیالوگ و محاوره باید واقعی باشد و آنچه استاد در آثارش اشاره کرده این است که امکان گفتگو و محاوره از دل فلسفه حاصل می شود و ایشان اصل پیام فلسفی را این طور می بیند. به زعم من، مجتهدی وقتی به توصیف تحولات تاریخی می پردازد این توصیف تاریخی را برای گشایش امکان نوعی فرا روی از سطحی نگری می بیند، این چیزی است که من از سراسر آثار ایشان استنباط کردم. کلباسی در ادامه به ارائه چند پیشنهاد برای چاپ بعدی در تکمیل اثر پرداخت و گفت: در کتاب فلسفه و تجدد نوعی احصای مولفه های روشنگری صورت گرفته و خوب بود که به مولفه های دیگر هم پرداخته می شد. به عنوان مثال مفهوم توسعه یافتگی امروزه در ادبیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ما رسوخ کرده و قدر مسلم از ثمرات اندیشه روشنگری و تجدد است. خوب است در یک فرصت مقتضی اگر چه به شکل شفاهی مسئله توسعه یافتگی و توسعه نیافتگی به منزله یکی از نتایج روشنگری مورد تاکید قرار گیرد.
تجدد، عشق به تجسس
دکتر مجتهدی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، با تشکر از موسسه امیر کبیر، برگزاری چنین جلساتی را حتی از انتشار دادن نظرات در روزنامه ها و کتاب ها مهم تر قلمداد کرد چرا که در چنین نشست هایی فرد به طور ملموس نظرش را مطرح کرده و از افکار دیگران بهره می گیرد. وی در ارتباط با کتابش گفت: این کتاب ظاهرا مجموعه ای از تحقیقات متعدد است که شاید رابطه خیلی منطقی نتوان بین آنها پیدا کرد و همان طور که آقای هاشمی اشاره کرد معلوم نیست که این بحث نامتناهی چه سنخیتی با بحث تجدد دارد ولی باید عرض کنم رکن اصلی تجدد فهمیدن نامتناهی است. وقتی فیزیک غرب فهمید که عالم کائنات مسقف نیست و سقف فرو ریخت، مفهوم نامتناهی پدید آمد، این دلیل تجدد است. فیزیک بطلمیوسی تبدیل به فیزیک نیوتنی که مختصاتش نامتناهی است، شد. ولتر در نامه های خود نیوتن را تحلیل می کند و او را عین علم متجدد می داند. در فرانسه دوست ولتر نیوتن را ترجمه کرد در واقع اینها مترجمان نیوتن و بیان کننده دیدگاه نامتناهی در اروپا هستند و به طور مستقیم یا غیر مستقیم با بقیه مطالب سنخیت دارند. ایشان در ادامه روش خود در این کتاب را با کار مکتشفان که از طریق گمانه زنی، فقط نقاط مهم زمین را می کنند، قیاس کرد و گفت: روش من روش گمانه زنی بوده و کل چیزهایی را که در قرن هجدهم رخ داده بیان نکردم. من به دنبال ترسیم یک نمونه ای از تجدد غربی با چند مشخصه قابل قبول در قرن 18 بودم. در عین حال وسوسه و دغدغه آموزشی هم داشتم، چرا که در کلاس هایم دیدم که گاهی راجع به کانت، هگل و دکارت یک علاقه مندی پیدا می شد و کم کم به این صورت در می آمد که متفکران دیگر اصلا موثر نیستند بنابراین در این کتاب خواستم از کسانی که در کلاس ها مجال بحث درباره شان نمی شد صحبت کنم. به نظر من این بسط دادن اطلاعات دانشجویان از وظایف اصلی ما معلمان است و من همواره عنوان می کنم که بلد بودن فایده ای ندارد و یاد گرفتن مهم است. این را که می گویم نمی خواهم تجدد زده بشوم چرا که مخالف این نوع تجدد سطحی هستم و این کتاب هم در همین راستا نوشته شده است. تجدد در واقع همان عشق به تجسس، عشق به پژوهش است و اصلا فلسفه یعنی دعوت به پژوهش.
وی در ادامه با اشاره به این که تجدد نمایندگان زیادی دارد، گفت: اخیرا آنجلا مرکل، صدر اعظم آلمان، در سخنرانی ای صریحا گفت ما اروپاییان دنباله رو ولتر هستیم . حال، ولتر چه چیز دارد که او را الگو قرار می دهند می توان گفت ولتر دعوت به تسامح، گذشت، رفع نواقص زندگی با تکیه بر علوم جدید، مبارزه با بیماری ها و آبادی جهان می کند. عبارتی که دائما در کتاب کاندید تکرار می شود این است برو، برو باغت را آباد کن یعنی جهانت را آباد کن. این سبک تفکر، یعنی این که کاری بکنیم که امور بهبود پیدا کند. ولتر جزو چنین افرادی است. البته این سنت را ما خودمان هم داریم، عمرانی که مدنظر ابن خلدون است به همین معنا است.
وی در انتها راجع به جنبه بومی بودن تجدد عنوان کرد: تجدد وارداتی نیست. ما در کشور سنتی ای مثل ایران که تجربه تاریخی اش خیلی بیشتر از غرب است، اگر چیزهایی را که آنها به دست آوردند وارد کنیم، به تصور این که خودمان هویت و شخصیتی نداریم نتیجه ای نخواهیم گرفت. اما اگر آگاهانه و با شناختی که از تاریخ و امکانات خودمان داریم و این شناسایی را در مورد آنها نیز پیدا کنیم، آن وقت اصولی تر و احتمالا با موفقیت بیشتری حتی علوم جدید را اخذ خواهیم کرد، وگرنه علم و تفکر هم مانند صنایع مصرفی خواهد شد. بنده شخصا با آنچه در جوانانمان خصوصا در 2 دهه اخیر می بینم تصور می کنم که واقعا باید امید داشت که در ایران فرهنگ ما شکوفایی واقعی را به دست بیاورد و امیدوارم که همین طور باشد.

منبع: روزنامه همشهری/ سال 1385

یکشنبه 17 خرداد 1388
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط