loader-img
loader-img-2
بعدی
بعدی بازگشت
بعدی بازگشت

گذری بر زندگی و اندبشه های استاد کریم مجتهدی

نویسندگان مرتبط : کریم مجتهدی

تمام کسانى که در ایران فلسفه خوانده اند و با فلسفه غرب آشنایى دارند با آثار دکتر مجتهدى آشنایند و به او ارادتمند. او از استادان و پیشکسوتان گروه فلسفه غرب در دانشگاه تهران است و شاگردانى که بسیارشان بعدها براى خود استادى شدند توانا و تأثیرگذار در عالم حکمت و فلسفه را به جامعه علم و حکمت این سرزمین معرفى کرده است.
دکتر کریم مجتهدى در سال ۱۳۰۹ در تبریز به دنیا آمده است و دکتراى فلسفه خود را از دانشگاه سوربن اخذ کرده است. او عضو انجمن حکمت و فلسفه و مدیر گروه غرب شناسى پژوهشگاه علوم انسانى است. او از اوایل دهه ۶۰ پس از سال ها دورى از وطن و تحقیق و تدریس در فرانسه به سرزمین مادرى اش بازگشت و از همان زمان به طور جد به شناساندن درست فلسفه غرب به دانشجویان و محققان ایرانى پرداخت. درباره آن سال ها مى گوید: «در حدود بیست سال پیش وقتى من در غرب دانشجو بودم و به ایران بازگشتم، فکر کردم من که فلسفه غربى تدریس مى کنم و فکر هم مى کنم که با علاقه تدریس مى کنم و به نواقص کارم تا حدودى آگاه هستم ـ که البته آن موقع بیش از اینها بود ـ بهتر است ببینم پیشکسوتان ما، کسانى که در عرض این صد سال به فلسفه هاى غرب پرداختند چه کسانى بودند و سرنوشت آنها چه بوده است. خودمان را در آنها جست وجو کنیم و احتمالاً برنامه ریزى آتى خودمان را بر اساس تجربه گذشتگانمان شکل بدهیم.»
دکتر مجتهدى این کار را حداقل وظیفه خود نسبت به خودش مى دانست و «فکر کردم این کار وظیفه من است. حداقل وظیفه اى است که نسبت به خودم دارم. وظیفه کسى است که بخواهد پدرانش و کسانى که با او همدرد بودند و مسائل مشترکى داشتند، بشناسد.» به همین دلیل پس از سال ها تحقیق و پژوهش، او موفق مى شود کتابى تحت عنوان «آشنایى ایرانیان با فلسفه هاى جدید غرب» را به چاپ برساند.
او ضرورت پرداختن به این مقوله را چنین بیان مى کند: تمام کسانى که تاریخ فلسفه تدریس کرده اند به خوبى مى دانند که در قرون وسطى ـ در قرن دوازدهم و سیزدهم ـ با پیدایش دانشگاه هاى غربى تا چه حد فلسفه اسلامى ـ ایرانى مورد توجه بوده است. درباره این مسائل مطالب زیادى نوشته شده است. در قرن دوازدهم میلادى ابن سینا طورى مورد توجه قرار مى گیرد که بیش از پنجاه رساله ابن سینایى پیدا مى شود ـ البته ابن سینا آنها را ننوشته و آنها را غربى ها به لاتین و به تقلید از ابن سینا نوشته اند و حتى در قرون وسطى صحبت از ابن سیناى مجعول است. عده اى به اسم ابن سینا، رسالاتى به سبک وى نوشته اند. اینها را دست کم نگیرید، یعنى غرب در قرن دوازدهم هم تحت تأثیر این افکار است. ابن سینا در قرن سیزدهم کمتر مطرح است، اما در عوض این رشد مورد توجه قرار مى گیرد. تمام اصالت عقل غربى یا راسیونالیسم غربى، نتیجه تقلید از این رشد و این طفیل است.تمام اینها با سند قابل اثبات است، خود غربى ها هم مى دانند. اگر چنین سنت هایى در غرب مؤثر واقع شده پس به چه منظور من باید در ایران به دکارت، کانت، لایگ بنتیس و اسپینوزا و هگل و... بپردازم. ما خودمان سنت فلسفى داریم.
دکتر مجتهدى دکارت را شاخص تفکر عصر جدید مى داند و او را بنیانگذار تجدد مى داند و مى گوید: «عقل دکارتى، یک عقل ریاضى است، کمى سازى است. اصالت عقل یک نوع اصالت ریاضى است و اولویت دادن به اندازه گیرى عالم طبیعت است و شناختن نحوه برخوردارى از طبیعت. البته دکارت افکار خود را از لحاظ فلسفى توجیه مى کند. در صورتى که فرانسیس بیکن در توجیه فلسفى اش خیلى ضعیف است و بیشتر کاربردى است. شما افکار فرانسیس بیکن را مى پذیرید، براى اینکه مفید است و مى توانید از آنها استفاده کنید. اما دکارت زیربناى نظرى مطالب را بیان مى کند و حتى شما فکر مى کنید که «متافیزیسین» است و از مابعدالطبیعه مى گوید.»
با این حال دکتر مجتهدى معتقد است که دکارت زیربناى علوم جدید کاربردى را پى ریزى مى کند. «از این لحاظ او فوق العاده است. وقتى کوژیتوى معروف دکارت «فکر مى کنم، پس هستم» اولویت پیدا مى کند، ما مى گوییم فکر اولویت پیدا کرد و هستى را در بر گرفت. تمام اینها را ما مى گوییم، اما خیلى بیشتر از اینهاست.یعنى فکر مستقل است و بر اساس همین استقلال مى توان راه را آزادانه شناخت.»
دکتر کریم مجتهدى همانطور که در کتاب «آشنایى ایرانیان با فلسفه جدید غرب» نتیجه گیرى خاصى درباره چگونگى برخورد ایرانیان با فلسفه معاصر و فیلسوفانى چون «دکارت» نمى کند، در پژوهش هاى دیگرش هم این نکته را رعایت مى کند و در این باره مى گوید: «به نظر من نتیجه قطعى که بعضى از جوانان ما خیلى شائق آن هستند یک کمى تنبلى ذهنى به همراه دارد، یعنى صرفنظر خود را بگو و تمام کن. من هم یاد بگیرم و بگویم بله یا نه و تمام شود. بحث پژوهش باید به صورت پژوهش باقى بماند. فیلسوف سؤال را حفظ مى کند و اهمیت سؤال را مى فهمد. بحثى که مى کند در درجه اول به منظور نشان دادن عمق مسأله است. اصل ادامه تحقیق و زنده نگه داشتن نفس بحث است. فلسفه مى خواهد امکانات آتى را انکار نکند. از این حیث شاید هیچ رشته اى مثل فلسفه آینده ساز نباشد. براى اینکه فلسفه فکر را در آینده طراحى مى کند و ذهن را تشویق به حفظ استمرار آن مى کند آنجا که فلسفه نیست، علم هم رشد نخواهدکرد. براى اینکه کاربرد فنى روزمره را از آن نتیجه خواهدگرفت.»
حرفهاى دکتر مجتهدى درخصوص سنت و تجدد هم شنیدنى است. او معتقد است که هم سنت مى تواند کاذب باشد و هم تجدد. «سنت اگر رشد و عامل حیاتى درونى خود را انکار کند کاذب است. سنتى که حیات ندارد یک چیز کاذب است. تجدد هم همینطور. اگر تجدد به نحوى تظاهر به مظاهر فرهنگ غربى باشد صددرصد کاذب و منحط است و یک نوع فروپاشى روح به شمار مى رود. انکار ارثیه هاى روحى انسان است که کاذب است اما اگر تجدد، جست وجوست و انسان را دوباره سربلند مى کند که جست وجو کند و امید پیدا کند، آن وقت کاذب نخواهد بود. روى این اصل اختلافات نباید براساس معناى ظاهرى کلمه باشد. براساس آن سنت پویاى جوشان که در روح همه ما هست و در زبان فارسى هم که زبان سنتى ما است وجود دارد و نیز در فرهنگ سنتى ما هست تمام فلاسفه گذشته ما مى خواهند که ما چیزى اضافه کنیم و تأمل بیشترى بکنیم.
ارزش این مثل تجددى است که ما را تشویق به جست وجو مى کند و آینده ما و به اصطلاح امکان کمال آتى ما را فراهم مى کند. هر دوى اینها به نظر من مى تواند با هم همپا و همکار و سالم باشد.
با این حال دکتر مجتهدى از بى توجهى و یا کم توجهى به سنت گله مند است. «ما سنت مان را نمى شناسیم. سنت فلسفى و سنت اصلى ما کجاست؟ کجا یک کتاب فوق العاده خوب درباره ابن سینا مى توانید به من نشان دهید که بگویید نسبت به آن، این چیست؟ کدام جوان را به من مى توانید نشان دهید که به معنى دقیق کلمه، ابن سینا شناس باشد؟ اینها را باید درنظرگرفت، فقط اسامى ابن سینا و فارابى و ملاصدرا که سنت ما نیست. وقتى این سنت را در روح خودم منعکس کردم، با این سنت قدرت پیدا کردم و فکر خودم را پرورش دادم، آنگاه مى توانم از سنت صحبت کنم، آن وقت فلسفه غرب را با این سنت مى توانم بسنجم.»
شاید بزرگترین دغدغه ذهنى دکترکریم مجتهدى همین مسأله فراموشى سنت باشد و عدم شناخت هویت و ماهیت ایرانى. مى گوید: «ماهیت چیزى چگونه شناخته مى شود؟ مطابق فلسفه کانت هویت و وحدت وقتى حاصل مى آید که در غیر خود منعکس شود. من و هویت ایرانى من با غیر من فهمیده مى شود. من درمقابل شما و در مقابل غرب مى گویم من. من اگر نتوانم خودم را منعکس کنم که من معنایى ندارد، منى که در خیابان راه مى رود، کوکاکولا مى خورد، ساندویچ مى خورد و مى گوید سنتى هستم، این دیگر سنت نیست. اگر فرهنگ سنتى خودمان را زنده کنیم، خواهید دید که به فلسفه هاى غربى هم علاقه مند خواهیم شد، یا برعکس وقتى که به نحو دقیق فلسفه هاى غربى را مطالعه کردیم به سنت فکرى خودمان هم بیشتر آگاه خواهیم شد. اینها در هم منعکس مى شوند و اینجاست که علاوه بر این مفهوم هویت به مسأله شخصیت هم باید اشاره شود.»
و جان کلام حرفهاى دکتر کریم مجتهدى را مى توان در این چند جمله پیدا کرد. او واقعاً نگران فراموشى سنت درست و واقعى ـ آنچه تاکنون ناشناس مانده ـ ایرانى است. او معتقد است که شخصیت، همراه هویت است. «اگر شما شخصیت را حذف کنید، هویت هم نخواهید داشت. هویت وقتى درست است که منجر به یک شخصیت بشود، وقتى که بتوانم سرم را بلند کنم. وقتى آن شخصیت را از من بگیرند، ریشه ام را هم از من گرفته اند. البته من قبول مى کنم که باید نسبت به سنت مان تعصب داشته باشیم و نباید جهت سنت را از دست داد، اما باید اول آن را بشناسیم تا حفظش کنیم.»
دکترمجتهدى از سطحى بودن ها نگران است و آن را درد مزمن ایرانى ماندنمان مى داند و براى علاج آن مى گوید: «کافى است که ما در یکى از این دو زمینه (سنت و تجدد) سطحى نباشیم، آن وقت در آن دیگرى هم توجه عمیقى پیدا خواهیم کرد.»
براى دکتر مجتهدى که عمرى را در شناسایى و شناساندن درست و نقادى اصولى فلسفه غرب گذرانده درد لاعلاج جامعه ایرانى مرعوبیت آن در برابر فنون و علوم غربى است و از آن اظهارنگرانى مى کند و هشدار مى دهد که به واسطه این مرعوبیت اتکاى خودمان را به خودمان از دست داده ایم و با این بى اتکایى «نه فقط گذشته مان را از دست دادیم ـ که البته جاى تأسف دارد ـ اعتماد خودمان را نیز به تفکر از دست داده ایم. بى فکرى حالا رسم است و کسى که تفکر مى کند ممکن است عده اى او را خیالاتى تلقى کنند. و این به شکل مشخصه اى از فرهنگ ما درمى آید که به تصور من هیچ دوره اى به اندازه این ۵۰سال اخیر نبوده است.»
و او وظیفه مدرس فلسفه و هر متفکر و هر دلسوز جامعه را حداقل تأمل در این باره مى داند و با نگرانى بى حد و حصرى جمله اش را به پایان مى رساند. «این قدر راحت و با سهولت به بى خیالى افتخار نکنیم. خوشحال نباشیم که بى خیال و بى فکر هستیم. این خوشحالى ندارد ...» آیا کسى هشدارهاى او را جدى مى گیرد؟

مى گوید مدرس فلسفه است و به تشریفات عادت ندارد. «در کلاس درس ما جو دیگرى حاکم است.» البته معترف است که «شاید مدرس فلسفه گاهى به ناچار حالات تحکمى و خطابى در کلاس داشته باشد، اما در هر صورت در درجه اول مسأله آموزش مطرح است.معلم خود را موظف مى داند چیزى را بیاموزد و در عین حال به آموزش اعتقاد دارد.»
ممکن است خیلى ها این اعتقاد را نداشته باشند، اما دکتر کریم مجتهدى هنوز بر این اصل و اصول معتقد است و بر آن پا مى فشارد. «وگرنه باید کلاس را ترک کنیم.»

درد فلسفه، درس فلسفه جشن نامه ای است که به پاس عمری فعالیت ایشان در عرصه فلسفه و فرهنگ به کوشش شاگردانشان فراهم آمده است. این مجموعه علاوه بر مصاحبه ای مفصل با استاد، کتابشناسی ایشان و سه مقاله درباره شان ، در بردارنده سی و یک مقاله فلسفی (اعم از تالیف و ترجمه)است که توسط دوستان و همکاران و شاگردانشان به جشن نامه اهدا شده است.

خلاصه اینکه، استاد مجتهدی:
- متولد ۱۳۰۹ تبریز
ـ طى مراحل تحصیل تا اخذ دیپلم در تبریز و تهران
ـ عزیمت به فرانسه براى ادامه تحصیل در دانشگاه سوربن پاریس
۳۲۷
ـ دریافت کارشناسى ارشد با عنوان بررسى تحلیل استعلایى کانت زیر نظر ژال وال
ـ اخذ مدرک دکتراى فلسفه از دانشگاه سوربن پاریس
ـ بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه ادبیات و علوم انسانى دانشگاه تهران با پیشنهاد و توصیه دکتر یحیى مهدوى
دامغانى
ـ تدریس چند دوره زبان و ادبیات فرانسه درمقاطع فوق لیسانس در دانشگاهها
ـ عضو انجمن حکمت و فلسفه و مدیر گروه غرب شناسى پژوهشگاه علوم انسانى
ـ چهره ماندگار در عرصه فلسفه در نخستین همایش چهره هاى ماندگار سال ۱۳۸۰
برخى از آثار او عبارتند از:
ـ چند بحث فلسفى کوتاه
ـ فلسفه انتقادى کانت
ـ سیدجمال الدین اسدآبادى و تفکر جدید
ـ درباره هگل و فلسفه او
ـ پدیدارشناسى روح بر حسب نظر هگل
ـ نگاهى به فلسفه هاى جدیدو معاصر در جهان غرب
ـ فلسفه در قرون وسطى
ـ دونس اسکوترس و کانت به روایت هایدگر
ـ منطق از نظر هگل
ـ مدارس و دانشگاههاى اسلامى و غربى در قرون وسطى
ـ آشنایى ایرانیان با فلسفه هاى جدید غرب
ـ ترجمه مقدمه هانرى کربن بر مشاعر ملاصدرا ـ فلسفه تاریخ

منبع: سایت موسسه انتشارات امیرکبیر

یکشنبه 27 اردیبهشت 1388
کاربر گرامی توجه داشته باشید که این بخش صرفا جهت ارائه نظر شما در رابطه با همین مطلب در نظر گرفته شده است. در صورتی که در این رابطه سوالی دارید و یا نیازمند مشاوره هستید از طریق تماس تلفنی و یا بخش مشاوره اقدام نمایید.
نام و نام خانوادگی
پست الکترونیک
نظر
کد امنیتی
اخبار مرتبط
محصولات مرتبط